İlimlerin mes’eleleri, hükümlerden ibârettir. Her bir ilimde o hükümlerin mahmûlâtı [yüklemleri] delîl ile mevzû’atına nisbet etmekle meydâna gelir. Ortak mes’eleleri müdevvin [derlenmiş] olan bütün ilimlerin mevzû’ları aynıdır. Bu hâlde ilmin mevzû’u mes’elelerdir. O mes’eleler ise, ilmin hey’et-i basîtasından [en sâde şeklinden] ibârettir. Mes’elenin mevzû’u bazı defa bizzat ilmin mevzû’u olur. Kelâmın küllîsi, yanî bütün sözler…
Bir fiilden [işten] bir eser meydâna gelirse, o eser o fiilin [işin] netîce ve semeresi olur. Bu esere fayda denildiği gibi, fiilin [işin] sonunda olması bakımından da gâye denir. Fiilin [İşin] faydası ve gâyesi aynı şey olmakla berâber, i’tibâr bakımından farklıdır. Fiilin [İşin] netîcesinde ortaya çıkan eser, fâilin [işi yapanın] o işe yönelmesine sebep olursa,…
İlim, tek manâ ve hakîkatten ibâret ise de, çeşitli bakımlardan bir çok kısma ayrılır. İlm, bir bakımdan kadîm ve muhdes [başlangıcı olmıyan ve sonradan yaratılan] ve bir bakımdan tasavvur ve tasdîk [hüküm ifâde etmeyen ve hüküm ifâde eden] kısımlarına ayrılır. İlim, bir bakımdan da üç kısma ayrılır. Bu üç kısım şunlardır: Bir kısmı bizzat sâbittir,…