İLCÂMU’L-AVÂM AN İLMİ’L-KELÂM (Kelâm İlminin tehlikesinden Halkın Muhâfazası) (Huccet-ül İslâm İmâm-ı Muhammed Gazâlî) “kuddise sirruh” Bismillâhirrahmânirrahîm Bütün kullarına isim ve sıfatları ile tecellî eden, Onu tanımak isteyen tâliblerin akılları, kibriyâsı, azameti sahrasında şaşıran, fikir ve düşünce kanatları, Onun izzetinin sâhasına ulaşamayan, hakîkatinin ne olduğu, akılların, fehimlerin idrâkinden âlî olan; Evliyâ ve havâssının kalplerini dolduran, rûhlarını…
(Allahü teâlâ Âdem aleyhisselâmın çamurunu eliyle yoğurdu) ve (Mü’minin kalbi Rahmânın iki parmağı arasındadır) hadîs-i şerîflerinde geçen el (yed) ve parmak (usbu’) kelimeleri teşbîhe götüren, müteşâbih lafzlardır. El kelimesi duyulduğunda iki manâ akla gelir. Bunlardan biri et, kemik, sinir ve damarlardan müteşekkil uzva konulmuş isimdir. Et, kemik, sinir ve damarlar husûsî sıfatları olan husûsî cisimlerdir.…
Müteşâbih lafızlarda irâde olunan manânın, Allahü teâlânın azamet ve celâline yakışır bir manâ kasd edildiğini kesin olarak bilmek ve Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” Allahü teâlâyı bu lafızlarla vasf etmesinde sâdık olduğunu bilmek ve inanmakdır. Resûlullahın buyurduklarının doğru, haber verdiklerinin hak olduğunu şüphe etmeden kalben tasdîk etmeli, yanî muhakkat, şeksiz ve şüphesiz inandık ve tasdîk…
Müteşâbih sözlerin ma’nâlarının künhüne ve hakîkatine vâkıf olmayan, bu ma’nâların te’vîlini ve murâd olunan ma’nâyı bilmeyen kimsenin aczini ikrâr etmesi vâcib olur. Çünki müteşâbihâtı tasdîk etmek vâcibdir. Hâlbuki kendisi murâd olunan ma’nâyı anlamakdan âcizdir. Bildiğini, anladığını iddiâ ederse yalan söylemiş olur. İmâm-ı Mâlikin “rahimehullah”, “keyfiyyeti mechûldür” sözünün ma’nâsı da budur. Ya’nî (istivâ) kelimesi ile murâd…
Müteşâbihât hakkında suâl sormakdan sükût etmek, ya’nî suâl sormamakdır. Bu vazîfe bütün avâm üzerine vâcibdir. Çünki suâl etmekle, gücünün yetmediği, aklının ermediği işe atılmış ve ehli olmadığı bir mevzu’a dalmış olur. Eğer avâm süâlini bir câhile sorarsa, onun vereceği cevâb, avâmın cehlini artdırır. Belki de onu, farkına varmadan küfre götürür. Eğer avâm süâlini ârif bir…
Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerde vârid olan müteşâbih lafızlarda tasarruf yapmakdan, müdâhele etmekden kendini alıkoymakdır. Halkın teşbîhe götüren lafzlarda sessiz kalması, bu kelimeleri olduğu gibi bırakması vâcibdir. Bu lafzlarda tasarruf etmekden kendini tutmak, altı yönden lâzımdır. Bu altı şey şunlardır: Tefsîr, te’vîl, tasrîf, tefrî’, cem’, tefrîk. I– Tefsîr yolu ile tasarrufda bulunmak: Arabî lisanında bir…
Allahü teâlânın sıfatlarından insanlara benzetme tehlikesi olanlar (el, ayak, yüz, istivâ, fevk, …) hakkında konuşmamakdan başka, üzerinde düşünmekden keff etmek, kendini alıkoymaktır. Dili suâl sormaktan, bu mevzu’da tasarruf etmekten tutmak vâcib olduğu gibi, bâtını, kalbi de bu mevzu’ ile meşgûl olmakdan geri çekmek vâcibdir. Bu, vazîfelerin en ağırı ve en şiddetlisidir. Aynı zamânda vâcibdir. Âciz,…
Ma’rifet ehline ve açıklamalarına teslîm olmakdır. Avâmın, müteşâbih sözlerin iç ve dış ma’nâlarının kendisine kapalı, dürülmüş olduğuna inanması vâcibdir. Ancak bu ma’nâların Resûlullahdan “sallallahü aleyhi ve sellem”, Ebû Bekr-i Sıddîkdan, Eshâb-ı kirâmın “aleyhimürrıdvân” büyüklerinden, velîlerden ve râsih ilimli âlimlerden gizli kalmadığına inanması lâzımdır. Bunun sebebi, avâmın kendi âcizliği ve ma’rifetinde kusûrlu olmasıdır. Kendisini başkası ile…
Bu da iki nev’dir. İcmâlî ve tafsîlî. a) İcmâlî delîl: Her selîm akıl sâhibinin kabûl etdiği üzere, selef mezhebinin hak olması dört esâs üzere meydâna çıkar. 1. esâs: Âhıretde kulların en iyi âkıbete erişmeleri için hâllerinin ıslâhını en iyi bilen Resûlullahdır “sallallahü aleyhi ve sellem”. Çünki âhıretde fâide ve zarar verecek şeyleri, tabîbin bildiği gibi…
Selef mezhebinin hak olduğu delîller ile sâbitdir. Bunun aksi bid’atdir. Bid’at de kötülenmişdir, sapıklıkdır. Avâmın te’vîli ve âlimlerin avâm ile birlikde te’vîle dalmaları çirkin bid’atdir ve sapıklıkdır. Bid’atin tersi ya’nî te’vîl yapmakdan çekinmek (keff) de medh edilmiş bir sünnetdir. (Sünnet-i mahmûdedir) Burada üç esâs vardır: 1– Müteşâbih haberlerin ma’nâ ve hakîkatını araşdırmak, soruşdurmak bid’atdir. 2–…