Mâniatü’l-hulû olan önermeler: Ayrık şartlı olan bu önermelerde mukaddem ile tali arasında, bunların yalnız yanlışlıkları bakımından ayrıklık ile veya bu ayrıklığın olumsuz kılınması ile hükmolunan önermelere mâniatü’l-hulû denir. Bu önermelerde ayrıklık önermenin olumsuzluğundadır. Önermenin olumluluğunda da ayrıklık kalkmaz. Hâlidî, bu tür önermeleri de şöyle izah etmektedir: Parçaları, bir şeyden bir anda ayrılmaları mümkün olmayan ayrık…
Önermeler Arası İlişki İslâm mantıkçıları önermeler arası ilişkiyi ahkâm-ı kazaya adı altında incelemişlerdir. Hâlidî, önermeler arası ilişki konusunu, çelişik önerme (tenakuz) ve önermelerin düz döndürülmesi (aks) olarak iki başlık altında incelemiştir. Önermelerde Çelişiklik ve Şartları Konu ve yüklemleri aynı olan iki önerme, hem nitelik, hem nicelik bakımından birbirlerinden farklı iseler, bu önermeler çelişiktir. Tümel olumlu…
Önermelerin Düz Döndürülmesi (Aks) İslâm mantıkçıları düz döndürme (aks-i müstevî) ve ters döndürme (aks-i nakiz) diye iki çeşit döndürmeden bahsederler. Düz döndürme, basit bir önermenin niteliğine ve doğruluk değerine dokunmadan konusunu yüklem, yüklemini de konu yapmaktır. Ters döndürme, bir önermenin niteliğine dokunmadan, konusunun çelişiğini yüklem, yükleminin çelişiğini de konusu yapmaktır. Çelişik, “…olmayan” kelimesiyle ifade edilir. Ters döndürme, ilimlerde ve…
Bazı Kavramlar: Kaplam, kaplayan ve kuşatan demektir. İçlem ise bir kavramın kendine has özellikleriyle tanımlanmasıdır. İçlem ile kaplam arasında ters orantı vardır. Birisi arttıkça diğeri azalır ya da birisi azaldıkça diğeri artar. Bir örnekten yola çıkalım: Varlık > Canlı > Bitki > Çiçek > Gül “Varlık” daha geneldir ve kaplamı çok, içlemi azdır. “Gül” az geneldir kaplamı daha az, içlemi daha…
Kavramlarda İçlem ve Kaplam Her kavram, hem içine aldığı nesneleri kapsar, hem de onların ortak özelliklerini (niteliklerini) işaret eder. Buradan hareket edilerek, bir kavramın içine aldığı birey sayısına kaplam adı verilir. Örneğin; “ağaç” kavramının içine aldığı bireyler “meşe”, “çam”, “köknar” vb. oluşturur. O halde, bunların hepsi ağaç kavramının kaplamı içerisinde yer alır. Her hangi bir kavramın içine aldığı konu ve…
Klasik Mantık (Aristotales Mantığı) KAVRAM Varlıkların zihindeki tasarımı kavram olarak ifade edilir. “Ağaç”, “kuş”, “çiçek”, “insan” tek tek varlıkların tasarımıyla ortaya çıkmış kavramlardır. Kavramlar genel olduklarından tek bir varlığın zihindeki tasarımı olan hayâlden farklıdır. (Kavram genel, hayal ise özeldir.) Örneğin ev hayali, bir tek evin hayalidir; oysa “ev” kavramının içine bütün evler girer. Kavramlar dil ile…
Klasik Mantık Mantığın Konusu : Mantık, doğru düşünmenin kurallarını koyan disiplindir. Doğru düşünme, kendini akıl yürütmede, verilen yargılardan sonuç çıkartmada gösterir. Yargı (önerme) ve akıl yürütme (çıkarım) mantığın temel kavramlarıdır. Yargının dayandığı doğru, bilgi doğrusudur. “Şu kalem siyahtır.” yargısında, kalemle onun siyah olup olmadığının uygunluğu bilgi doğrusu ile saptanır. Yargılara dayanarak sonuç çıkartmak ise mantık (akıl) doğrusudur. Akıl…
Kıyas Mantıkta kıyas nedir? Kıyas kuralları nelerdir? Kıyas çeşitleri, örnekler ve açıklamalar, kıyas hakkında bilgi. Kıyas Zihnin, verilmiş önermelere dayanarak zorunlu olarak bir sonuç çıkarması işlemine kıyas denir. Önceden verilen önermelerin her birine öncül, onlardan zorunlu olarak çıkan önermeye de vargı (sonuç önermesi) denir. Kıyasta üç terim ve üç önerme bulunur. öncül:Bütün insanlar ölümlüdür. (Büyük…