Sual: Fıkıh kitaplarında zekat, kurban gibi mevzuları okurken “ihtiyaç eşyası” tabiri karşımıza çıkıyor. İhtiyaç eşyaları nelerdir?
Cevap: İnsanı ölümden koruyan şeylerdir. Bunların birincisi nafakadır. Nafaka da 3’tür: Yiyecek, giyecek ve evdir. Yiyecek deyince, mutfak eşyası da anlaşılır. Ev demek, ev eşyası da demektir. Binek hayvanı veya arabası, silahları, hizmetçisi ve sanat aletleri ve lüzumlu kitapları da ihtiyaç eşyası sayılır.
Hacca gitmek için de, yine bu ihtiyaç eşyasından fazla parası, malı olması lâzımdır. Nafaka, kendinin ve bakması vâcib olanların nafakasıdır. Bunların ihtiyaçtan fazla olanı ve din ve meslek kitaplarından başka kitapların hepsi, hac parası için satılır ve kurban, fıtra nisabına katılır. Fakat, ticaret niyeti olmadıkça, zekat nisabına katılmaz. Hacca gitmek için, oturduğu evden fazla evi satılır. Fakat, bir evin fazla odaları satılmaz. Oturduğu evini satıp, kira ile ev tutmak lazım değildir. Hac vakti gelmeden önce, ihtiyaç eşyası satın almak câizdir. Hac farz olduktan sonra, bunları alarak hac parasını yemek câiz değildir. Önce hacca gitmesi lâzımdır.
İbni Âbidin haccı anlatırken buyuruyor ki “1 senelik yiyecek veya parası nafaka sayılır. Daha fazlasını satıp hacca gidilir. Tüccarın, esnafın, sanat sahiplerinin, çiftcinin kendi memleketlerinde adet olan sermayeleri, hac için ihtiyaç eşyasıdır. Kendinin ve bakması kendine vâcib olanların nafakası, bulunduğu şehrin adetine ve arkadaşlarına göre hesap edilir. İyi, temiz ve güzel yemek, giyinmek lâzımdır. İsraf da etmemelidir. Kul hakki Allahü teâlânın hakkından önce ödenir. Hacca gitmek için ödünç almamalıdır. Ödemesi muhakkak ise alınabilir”.
İhtiyaç eşyasını almak için ve cenaze masrafının yapılması için ayırttığı para nisâb hesabına katılır. Yalnız bu parası bulunan kimse, nisâb miktarı olduğu günden 1 sene sonra, yine nisâb miktarından az olmazsa, elinde kalan bu paranın zekatını verir. Çünkü, zekat, fıtra ve kurban için, ihtiyaç eşyasına mâlik olmak şart değildir. Bu eşyadan elde bulunanı nisaba katılmaz.
1 günlük yiyeceği bulunan kimsenin ve hiç yiyeceği yok ise de, sağlam çalışacak, ticaret edecek hâlde olan kimsenin, yiyecek, içecek veya bunları almak için para istemesi, dilenmesi haramdır. Bunun varlığını bilerek, istediğini vermek de haramdır. İstemeden verilmesi ve verileni alması câizdir. Bu kimsenin yiyecek, içecekten başka ihtiyaçlarını mesela, elbise, ev eşyası, kira paraları istemesi câiz olur. Aç veya hasta olanın, oturacak evi olsa da, yiyecek istemesi câizdir. 1 günlük yiyeceği olan, olmasa da, çalışabilecek hâlde olan kimse, ilim öğrenmekle [veya öğretmekle] meşgul ise, yiyecek istemesi, yine câiz olur. Parasını harama sarf edene ve israf edene sadaka verilmez.