Ahlak-ı alai kitabının 6. babında güzel ahlakın çeşitleri bildirilmektedir. Bunlardan birisi de adalettir. Adalet 3’e ayrılır: Birincisi, Allahü teâlâya kulluk etmektir. Allahü teâlânın merhameti, nimetleri, ihsanları, her mahluka yayılmıştır. Nimetlerinin en büyüğü, kullarına saadet yolunu göstermesidir. Hakları yok iken, hepsini en güzel şekilde yaratmıştır. Ebedî, sayısız nimetler, iyilikler vermiştir. Böyle bir sahibe, yaratana ibadet etmek,…
Sual: İyi huyların en şereflisi hangisidir? Cevap: Adalet, iyi huyların en şereflisidir. Âdil kimse, insanların en iyisidir. Adalet; ittifak, müsavat demektir. İki şeyin ya kendileri veya sıfatları müsavi olur. Benzeyen yerlerinde birleşmişler demektir. Demek ki adalet, birlikten, vahdetten doğmaktadır. Vahdet ise, en şerefli bir sıfat, en üstün bir haldir. Çünkü, bütün varlıklar bir varlıktan meydana…
Sual: Güzel ahlaka benzeyen kötü ahlakı nedir? Bunları iyi huylardan nasıl ayırabiliriz? Cevap: Çok kimse, halis altını, pirinç denilen sarı madenden ayıramaz. Mavi boncuğu mücevher sanır. Bunun gibi, kötü huyu iyi sanır. Bunun için ahlak ilmini iyi öğrenmek, işlerdeki saklı ayıpları, kusurları görebilmek, iyiyi kötüden ayırmakta usta olmak lazımdır. 1) Hikmete benzeyen kötü ahlakı bildirelim:…
Sual: Kötü ahlak nedir? Kötü ahlaka sebep olan kötü huylar nelerdir? Cevap: İyi huyların anası, temeli 4 iyi huy olduğu gibi kötü huyların başı da 4’tür: 1) Rezalet, hikmetin zıttıdır. 2) Cübn, korkmak, yüreksiz olmak, şecaatin zıttıdır. 3) Fücur, nefse uymak, günah işlemek, iffetin zıttıdır. 4) Cevr, zulümdür. Adaletin zıttıdır. Her iyi huyun zıttı, karşılığı…
Sual: İyi huylar nelerdir? Kaça ayrılırlar? Cevap: 4 ana huydan türeyen iyi huylar, sayısız denilecek kadar çoktur. Bunların her birini anlatmaya insan gücü yetişmez. Burada, İslam ahlakçılarının üzerinde durdukları, meşhurlarını bildireceğiz. Hikmetten, 7 iyi huy meydana gelmektedir: 1 – Birincisi zekadır. Bir melekedir. Bir alışkanlıktır. Bunun yardımı ile insan, bilinen şeylerden, bilinmeyenleri çıkarır. Delilleri bir…
Burada huyların nev’leri, iyi ve fenâ şeyler bildirilecektir. Huy, kalp ile ruhun melekesi, yani alışkanlığı demektir. Bu alışkanlık ile düşünmeye lüzum kalmadan iş yaparlar. Yerleşmiş olan huya meleke denir. Geçici olan huya hal denir. Mesela gülmek, utanmak, birer haldir. Cömertlik, cesaret, birer melekedir. Ahlak, yani huy deyince, meleke anlaşılır. Bazen hayır işlemek huy değildir. Her…
Sual: Ruhun yükselmesi ve alçalması nasıl olur? Cevap: Ruhun yükselmesine ve felakete düşmesine sebep olan şeyleri yukarıda bildirmiştik. Burada, daha izah edeceğiz. Her maddede ağırlık ve hacim gibi ortak özellik olduğu gibi, o maddeye mahsus olup onu tanıtan özellikleri de vardır. Mesela, her maddenin belli özgül ağırlığı vardır. Her mayiin kaynama ve donma sıcaklıkları, katı…
Sual: Allahu tealanın yarattığı alemde mahlukatın en üstünü, en şereflisi kimlerdir? Cevap: Bütün cisimler madde olmaları bakımından birbirlerinden farksızdır. Hepsinin ağırlığı ve hacmi vardır. İnsan ve hayvan da, bu bakımdan, cansızlarla müsavidir. Fakat cisimler, özel hassaları ile birbirinden ayrılır. Bütün mevcûdat, cansızlar, nebatat ve hayvanat olmak üzere üç cinse ayrılır. Hayvan cinsinin en kıymetlisi, en…
Ahlak bilgilerini öğrenmek, istekle olur. Zor ile olmaz. Her ihtiyari iş de, 2 şeyi öğrenmekle yapılabilir. Önce, o işin ne olduğunu iyice anlamak lazımdır. Sonra, o işin kazandıracağı faydaları bilmek icap eder. Bir de, her ilmi kolay anlayabilmek için, bazı yardımcı bilgileri evvelden öğrenmek, usûl hâlini almıştır. Biz de, başlangıçta, bu 3 maksadı, 3 bahis…
Peygamber Efendimiz, bu dâvetlerden sonra nerede bir kimse veya topluluk görse, onlara İslâm’ı anlattı. Hakîkî kurtuluşun; nefse uymaktan, zulümden, haksızlıktan ve her türlü kötü işlerden uzaklaşmakla ve Allahü teâlâya îmân etmekle mümkün olacağını bildirdi. Nefslerinin isteklerine, şehvetlerine uyanlar, zayıfları ezenler ve azgınlıkta aşırı gidenler buna şiddetle karşı çıktılar. Bütün bu bozuk işlerine son verileceğini görerek,…