Sual: Cemaatle namaz nasıl kılınır? Cemaatle namazın faziletleri nelerdir?
Cevap: Namazda, en az 2 kişiden birinin imâm olması ile cemaat meydana gelir. 5 vakit namazın farzlarını cemaat ile kılmak, erkeklere sünnettir. Cuma ve bayram namazları için cemaat farzdır. Cemaat ile kılınan namazlara daha çok sevap verildiği hadis-i şeriflerde bildirilmektedir. Peygamberimiz “sallallâhü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Cemaat ile kılınan namaza, yalnız kılınan namazdan 27 kat fazla sevap verilir.) Yine buyurdu ki: (İyi bir abdest alıp, mescidlerden birine cemaat ile namaz kılmak için gidenin, Allahü teâlâ, her adımına 1 sevap yazar ve her adımında amel defterinden 1 günahı siler ve Cennette onu 1 derece yükseltir).
Cemaat ile kılınan namaz, müslümanlar arasında birliği beraberliği sağlar. Sevgi ve bağlılığı arttırır. Cemaat toplanıp birbirleriyle sohbet ederler. Dert ve sıkıntıları olanlar, hastalar bu sayede kolayca ortaya çıkar. Cemaat, müslümanların tek kalp, tek vücut gibi olduklarının en güzel numunesidir.
Hasta, felçli, bir ayağı kesik olanın, yürüyemeyen ihtiyarların ve amanın cemaate gitmesi şart değildir.
Cemaat ile kılınan namazda kendisine uyulan kimseye “İmam” denir. İmamlığın ve buna uyup cemaat olmanın şartları vardır.
Sual: İmamlığın Şartları nelerdir?
Cevap: İmam olmak için 6 şart lâzımdır. Bu şartlardan biri bulunmadığı bilinen imâmın arkasında kılınan namaz kabul olmaz.
1 — Müslüman olmak. Ebû Bekr-i Sıddîk ve Ömer-ül Fâruk’un “radıyallâhu anhüma” halife olduğuna inanmayan, miraca, kabir azâbına inanmayan imâm olamaz.
2 — Büluğ yaşında olmak.
3 — Akıllı olmak. Sarhoş ve bunak imâm olamaz.
4 — Erkek olmak. Kadın, erkeklere imâm olamaz.
5 — Hiç olmazsa, Fâtiha-yı şerife ile bir ayeti doğru okuyabilmek. Bir ayeti ezberlememiş olan ve ezberlese de, tecvid ile okuyamayan, nağme yapan kimse imâm olamaz.
6 — Özürsüz olmak. Özrü olan, özrü olmayanlara imâm olamaz.
İmamın, Kurân-ı Kerîmi tecvid ile okuması lâzımdır. Kıraati güzel demek, tecvid ile okumak demektir. Namazın şartlarına ehemmiyet vermeyen imamların arkasında namaz kılınmaz. (Sâlih ve facir arkasında namaz kılınız) hadis-i şerifi, câmi imamları için değil, Cuma kıldıran emirler, valiler içindir.
İmamlığa en lâyık kimse, sünneti [yani din bilgilerini] en iyi bilen kimsedir. Bunda eşit olanlar olursa, Kurân-ı Kerîmi en iyi okuyan imâm olur. Bu da eşitse, takvâsı ziyâde olan imâm olur. Yine eşitlik olursa, yaşı ilerlemiş olan tercih edilir.
Köle, bedevi, fasık, ama ve zina çocuğunun imameti, mekruhtur. İmam cemaate usanç verecek ve onları sıkacak şekilde namazı uzatmaz.
Kadınların yalnız başlarına cemaat ile kılmaları mekruhtur.
Tek şahıs ile kılacak olan imâm, onu sağ tarafında durdurur. 2 kişiye imâm olacaksa, önlerine geçer. Erkeklerin kadına, çocuğa uymaları câiz değildir.
İmâmın arkasında erkekler saf bağlar, sonra çocuklar ve onların arkasında da kadınlar saf bağlar.
İmam kadınlara da imamete niyet etmişse, aynı namazda bulunan bir kadın, bir erkekle aynı hizada namaza durursa, erkeğin namazı bozulur. Eğer imâm bu kadına imameti niyet etmemişse, yanında durduğu erkeğe zarar olmaz. Ancak kadının namazı câiz olmaz. Ayakta namaz kılanın, otururken kılana uyması câizdir. Mukim olan seferi imama uyabilir. Farz kılan, nâfile kılana uyamaz. Nâfile kılan, farz kılana uyabilir. İmama uyup namaz kıldıktan sonra, imâmın abdestsiz olduğunu bilen kimse namazını iade eder.
Regâib, Berat ve Kadir namazlarını cemaat ile kılmak mekruhtur.
Cemaat istese de, imâmın farz kıldırırken kıraati ve tesbîhleri sünnetten fazla okuması tahrimen mekruhtur.
İmama rükûda yetişemeyen o rekati imamla kılmış olmaz. İmam rükûda iken gelen, niyet eder ve ayakta tekbîr getirip, namaza girer. Hemen rükûa eğilip, imama uyar. Rükûa eğilmeden, imâm rükûdan kalkarsa rükûa yetişmemiş olur.
İmamdan önce rükûa eğilmek, secdeye gitmek veya önce kalkmak tahrimen mekruhtur. Farz namazları kılıca, safları bozmak müstehaptır.
Bir mümin 5 vakit namazını, her gün cemaat ile kılsa, bütün Peygamberlerle “aleyhimüsselâm” kılmış gibi sevaba nail olur. Cemaat ile kılınan namazın bu kadar fazileti, imâmın namazı kabul olduğu takdirdedir.
Bir kimse, cemaati özürsüz terketse, o şahıs Cennet kokusu duyamaz. Cemaati özürsüz terkedenler, 4 kitapta mel’un diye vasıflandırılmışlardır.
5 vakit namazı cemaat ile kılmaya gayret etmelidir. Kıyamet günü Allahü teâlâ hazretleri 7 kat yerleri, 7 kat gökleri, Arşı, Kürsüyi ve bütün mahlukatı terazinin bir tarafına koysa, şartları gözetilerek cemaat ile kılınan bir vakit namazın sevâbını diğer tarafa koysa, cemaat ile kılınan namazın sevâbı daha ağır gelir.
İmama uymanın doğru olabilmesi için, 10 şart vardır:
1 — Namaza dururken, tekbîri söylemeden önce, imama uymaya niyet etmektir. “Uydum hazır olan imama” diyerek kalbinden geçirmek lâzımdır.
2 — İmâmın, kadınlara imâm olmaya niyet etmesi lâzımdır. Erkeklere imâm olmaya niyet etmesi lazım değildir. Fakat niyet ederse, kendisi cemaatin sevâbına da kavuşur.
3 — Cemaatın topuğu, imâmin topuğunun gerisinde olmalıdır.
4 — İmam ile cemaat aynı farz namazı kılması lâzımdır.
5 — İmam ile cemaat arasında kadın safı bulunmaması lâzımdır.
6 — İmam ile cemaat arasında kayık geçecek kadar nehir ve araba geçecek kadar yol bulunmaması lâzımdır.
7 — İmam veya cemaatten birini görmeye veya sesini duymaya elverişli penceresi olmayan duvar arada bulunmamalıdır.
8 — İmam hayvanda, cemaat yerde veya bunun tersi olmamalıdır.
9 — İmam ile cemaat yapışık olmayan iki gemide bulunmaması lâzımdır.
10 — Başka mezhepteki imama uyan cemaatin namazlarının sahih olması için 2 rivayet vardır: 1. kavle göre, cemaatin kendi mezheplerine göre namazı bozan bir şeyin, imamda bulunduğunu bilmemesi lâzımdır. 2. kavle göre, kendi mezhebine göre namazı sahih olan imama, başka mezhepte olanlar da uyabilir. Bu kavle göre kaplama ve dolgusu olan imama uymak câiz olur.
Cemaat bir kişi ise, imâmın sağ yanında hizasında durur. Solunda durması mekruhtur. Arkasında durması da mekruh olur. Ayağının topuğu, imâmın topuğundan ileri olmazsa, namazı sahih olur. İki veya daha çok kişi ise imâmin arkasında durur.
İmamla birlikte, yalnız kılar gibi kılınır. Ancak, ayakta iken imâm içinden okusa da, yüksek sesle okusa da, cemaat bir şey okumaz. [Şâfiî mezhebinde, imamla birlikte cemaat de sessizce Fâtiha okur.] Yalnız, 1. rekatte (Sübhâneke) okur. İmam, yüksek sesle Fâtihayı bitirince, cemaat yavaşça (âmin) der. Bunu yüksek sesle söylememelidir. Rükûdan kalkarken, imâm (Semi’allahü limen hamideh) deyince, cemaat yalnız (Rabbena lekel hamd) der. Sonra eğilirken (Allahü ekber) diyerek, imamla birlikte cemaat de secdeye yatar. Rükûda, secdelerde ve otururken yalnız kılar gibi cemaat de okur.
Vitir namazı, Ramazanda cemaat ile kılınır. Başka zamanlarda yalnız kılınır.
Sual: Mesbukun namazı nasıldır?
Cevap: İmama uyanlar dört çeşittir. Bunlar, (Müdrik), (Muktedi), (Mesbuk) ve (Lahık) dır.
Müdrik, iftitah tekbîrini imâm ile birlikte alana denir.
Muktedi, iftitah tekbîrine yetişemeyene denir.
Mesbuk, imama birinci rekatte yetişemeyene denir.
Lahık, iftitah tekbîrini imâm ile beraber almış, fakat sonra, kendisinde abdestini bozan bir hâl meydana geldiğinden, abdest alıp, tekrar imama uymuş olana denir. Bu kimse, yine evvelce olduğu gibi, kıraatsiz, rükû ve secde tesbîhlerini söyleyerek namazını kılar. O kişi, eğer dünya kelamı söylememiş ise, imâmin ardında gibidir. Fakat, camiden çıktıktan sonra, yakın bir yerde abdestini almalıdır. Zira, çok ileriye giderse namazı bozulur da denildi.
Mesbuk, yani imama 1. rekatte yetişemeyen bir kimse, imâm iki tarafa da selam verdikten sonra, ayağa kalkarak yetişemediği rekatleri tamamlar.
Kıraatleri 1, sonra 2, sonra 3. rekat kılıyormuş gibi okur. Oturmayı ise 4, 3 ve 2. rekat sırası ile yani sondan başlamış olarak yapar. Mesela; yatsının son rekatine yetişen kimse, imâm selam verdikten sonra kalkıp, 1 ve 2. rekatte Fâtiha ve sûre okur. 1. rekatte oturur. İkincide oturmaz.
5 şeyi imâm yapmazsa, cemaat de yapmaz:
1 — İmam kunut okumazsa cemaat de okumaz.
2 — İmam bayram namazlarındaki tekbîrleri yapmazsa, cemaat de yapmaz.
3 — İmam, dört rekatli namazın ikinci rekatinde oturmazsa, cemaat de oturmaz.
4 — İmam secde ayeti okuyup, secde etmezse cemaat de etmez.
5 — İmam secde-i sehv etmezse cemaat de etmez.
Dört şeyi imâm yaparsa, cemaat yapmaz:
1 — İmam ikiden çok secde yaparsa, cemaat yapmaz.
2 — İmam bayram tekbîrini, bir rekatte üçten çok yaparsa, cemaat yapmaz.
3 — İmam cenaze namazında, dörtten çok tekbîr yaparsa cemaat yapmaz.
4 — İmam beşinci rekate kalkarsa, cemaat kalkmaz, imamı bekler, beraber selam verirler.
10 şeyi imâm yapmazsa, cemaat yapar:
1 — İftitah tekbîrinde el kaldırmak.
2 — Sübhâneke okumak.
3 — Rükûa eğilirken, tekbîr getirmek.
4 — Rükûda tesbîh okumak.
5 — Secdelere yatıp, kalkarken tekbîr söylemek.
6 — Secdelerde tesbîh okumak.
7 — Semi’allahü demezse, rabbena lekel-hamd demek.
8 — Ettehiyyâtüyü sonuna kadar okumak.
9 — Namaz sonunda selam vermek.
10 — Kurban bayrâmında, 23 farzdan sonra selam verir vermez, tekbîr okumaktır. Bu 23 tekbîre, teşrik tekbîrleri denir.