Büyük muhaddisler (Büyük hadîs âlimleri):
1– İmâm-ı Buhârî: Hadîs-i şerîf âlimlerinin “radıyallahü anhüm” reîsi ve en büyüğü Ebû Abdullah Muhammed bin İsmâîl bin İbrâhîm bin Mugîre el-Ca’fî el-Buhârî’dir “radıyallahü anh”. İmâm-ı Buhârî hazretleri hadîs-i şerîfleri zabt maksadıyla önemli ilim merkezlerine gitmiş ve buralardaki hadîs âlimleriyle görüşerek, hadîs-i şerîfleri, Horâsân, Irâk, Hicâz, Şâm ve Mısır’da yazmıştır. Mekkî bin İbrâhîm Belhî, Abdüllah bin Mûsâ Absî, Ebû Âsım Şeybânî, Alî ibni Medînî, Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Maîn, Abdüllah bin Zübeyr el-Humeydî ve benzeri büyük hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf almıştır. İmâm-ı Buhârî hazretlerinin râvîsi Ebû Abdüllah Muhammed bin Yûsüf bin Matar bin Sâlih bin Bişr el-Ferberî hazretleri, İmâm-ı Buhârî hazretlerinden, 70.000 kadar zâtın Buhârî-i şerîfi dinlediğini ve kendisinin de İmâm-ı Buhârî hazretlerinden Ferber’de [Buhârâ’nın bir kasabası] hadîs-i şerîf dinlediğini ve aldığını ve İmâm-ı Buhârî hazretlerinden hadîs-i şerîf dinleyenlerden yalnız kendisinin kaldığını bildirmiştir. İmâm-ı Buhârî hazretleri, sahîhini 600.000 hadîs-i şerîfden seçmiş ve 14 senede tamâmlamıştır. Herbir hadîs-i şerîfin doğruluğunu yakînen bilmedikce, kendisiyle Allahü teâlâ arasında huccet edinmedikce ve gusül abdesti alıp 2 rek’at namâz kılarak istihâre yapmadıkca, kitâbına yazmamıştır. 100.000 sahîh, 200.000 de diğer hadîs-i şerîf ezberlemiştir.
Sahîh-i Buhârî’de mükerrer hadîs-i şerîfler ile birlikde 7.275 hadîs-i şerîf vardır. Bir rivâyete göre mükerrerler çıkarıldıktan sonra 4.000 hadîs-i şerîf bulunmaktadır. Başka bir rivâyete göre ise, Buhârî’de 7.200 hadîs-i şerîf olup, bunlardan 3.000’i mükerrerdir.
İmâm-ı Buhârî hazretleri, Mâlikin Nâfi’den, Nâfi’in İbni Ömer’den rivâyet yolunun hadîs-i şerîflerde mutlak olarak en sahîh isnâd olduğunu ve Ebû Zenâd’ın A’rec’den, A’rec’in de Ebû Hüreyre’den rivâyet yolunun da Ebû Hüreyre’ye âid en sahîh isnâd olduğunu bildirmişdir. “Radıyallahü teâlâ anhüm ecma’în.”
İmâm-ı Buhârî hazretleri, zühd, verâ’ ve takvâ sâhibi nâdir ve sâlih bir zât idi. Hicrî 194 [m. 810]de doğdu. 256 [m. 870] senesinde vefât etti. Ömrü 61 sene 347 gündür. Fazîletleri ve menâkıbı yazıya sığmayacak kadar çoktur. Kemâlâtına, yazdığı Buhârî-i şerîf kitâbı kat’î bir delîldir. Böyle olduğunu bütün âlimler sözbirliği ile bildirmiştir.
Buhârî-i şerîf kitâbının pekçok husûsiyyeti vardır. Bunlardan biri tâûn salgını zamânında bir evde lâyık olduğu şekilde okunduğunda, ev halkının tâûn hastalığından, Allahü teâlânın hıfz ve emânında olmasıdır.
2– İmâm-ı Müslim: İmâm-ı Buhârî hazretlerinden sonra hadîs imâmlarının en büyüğü, Sahîh-i Müslim’in sâhibi İmâm-ı Ebül-Hasen Müslim bin Haccâc bin Verd bin Kûşâd el-Kuşeyrî en-Nişâpûrî hazretleridir. İmâm-ı Müslim hazretleri bir rivâyete göre hicrî 204 senesinde, bir rivâyete göre 202 de sahîh olan rivâyete göre ise 206 [m. 821] senesinde Nişâpûr’da doğdu. 261 [m. 875] senesinde vefât etti. İmâm-ı Müslim hazretleri hadîs-i şerîf ilminde İmâm-ı Buhârî hazretlerinden sonra Horâsân’ın en büyük âlimi olup, Hicâz, Irâk, Şâm ve Mısr taraflarına giderek, büyük hadîs âlimlerinden Yahyâ bin Yahyâ en-Nişâpûrî, Kuteybe bin Sa’îd, İshak bin Râheveyh, Ahmed bin Hanbel, Abdüllah bin Mesleme el-Ka’benî ve emsâli büyük zâtlardan hadîs-i şerîf aldı. Defalarca Bağdâd’a gitdi. Orada hadîs-i şerîf rivâyetinde bulundu. İbrâhîm bin Muhammed bin Süfyân, Tirmüzî ve İbni Huzeyme gibi pek çok zât da kendisinden hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. İmâm-ı Müslim hazretlerinin kitâbı, (Sahîh- i Müslim) ismiyle meşhûrdur. Bir rivâyete göre, Sahîh-i Müslimin 300.000, diğer bir rivâyete göre 100.000 hadîs-i şerîfden seçilerek yazıldığı âlimler tarafından bildirilmiştir.
3– Ebû Dâvüd: İmâm-ı Buhârî ve İmâm-ı Müslim hazretlerinden sonra hadîs âlimlerinin en büyüğü, Ebû Dâvüd Süleymân bin Eş’as bin İshak el-Ezdî es-Sicstânî hazretleridir. Ebû Dâvüd hazretleri Horâsân, Irâk, Şâm ve benzeri beldelere ve şehirlere gitmiş ve buralardaki hadîs âlimleriyle görüşmüş, Müslim bin İbrâhîm, Süleymân bin Harb, Abdüllah bin Mesleme el-Ka’benî, Yahyâ bin Maîn, Ahmed bin Hanbel ve benzeri büyük hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf alarak (Sünen-i Ebî Dâvüd) adındaki eserini yazmışdır. Bu kitâbında 4.800 hadîs-i şerîf vardır. Bunları 500.000 hadîs-i şerîfden seçmişdir. Bu eser, hadîs imâmlarından Ahmed bin Hanbel hazretleri ve diğer büyük hadîs âlimleri tarafından beğenilmiş ve medh edilmişdir. Ebû Dâvüd hazretleri hicrî 202 [m. 817] senesinde doğdu. Hicrî 275 [m. 888] senesinde Basra’da vefât etti. Kendisinden oğlu Abdüllah, Ebû Abdürrahmân Nesâî, Ahmed bin Muhammed Hallâl ve emsâli zâtlar hadîs-i şerîf almışlardır. Oğlu Abdüllah hadîs hâfızlarının büyüklerinden bir zât olup, hicrî 316 senesinde vefât etmiştir.
4– İmâm-ı Tirmüzî: Büyük hadîs âlimi Ebû Îsâ Muhammed bin Îsâ el-Tirmüzî hazretleri, Ebû Dâvüd Sicstânî hazretlerinden sonra en büyük hadîs âlimidir. Hicrî 279 [m. 892] senesinde vefât etdi. Kuteybe, Süfyân bin Geylân, Muhammed bin Beşşâr, Ahmed bin Menî’, Muhammed bin Müsennâ, Süfyân bin Vekî’, Muhammed bin İsmâ’îl Buhârî hazretleri gibi büyük muhaddisler ile [hadîs âlimleriyle] görüşerek, kendilerinden hadîs-i şerîf almışdır. Muhammed bin Ahmed Mahbûbî el-Mervezî hazretleri ve emsâli pekçok zât kendisinden hadîs-i şerîf almışlardır. Hadîs-i şerîf ilmine dâir pekçok eseri vardır. Bunlar arasında (Sünen-i Tirmüzî) adındaki kitâbının, mezhebler, istidlâl yolları ve hadîs-i şerîflerin çeşitleri gibi geniş ma’lûmâtı ve faydalı bilgileri ihtivâ etmesi sebebiyle, fayda ve tertîb bakımından diğer kitâplarının en güzeli olduğu, ayrıca tekrârların diğer eserlerine göre dahâ az bulunduğu âlimler tarafından bildirilmiştir. İmâm-ı Tirmüzî hazretleri bu kitâbını yazdıktan sonra, Hicâz, Irâk ve Horâsân âlimlerine arz ettiği ve hepsi tarafından hüsn-i kabûle mazhar olduğu rivâyet edilmişdir.
5– İmâm-ı Nesâî: Büyük hadîs ve fıkıh âlimi olan Ebû Abdürrahmân Ahmed bin Şu’ayb bin Nesâî hazretleri, imâm-ı Tirmüzî hazretlerinden sonra hadîs âlimlerinin en büyüğüdür. Zamânının büyük hadîs âlimleriyle görüştü. Bu zâtlardan Kuteybe bin Sa’îd, Muhammed bin Beşşâr, Mahmûd bin Geylân, Ebû Dâvüd Süleymân bin Eş’âs ve emsâli zevât-ı kirâm hazretlerinden hadîs-i şerîf alarak, (Sünen-i Nesâî) adlı kitâbını te’lîf etdi. Büyük âlimlerden Ebû Kâsım Taberânî, Ebû Ca’fer Tahâvî, Ebû Bekr Ahmed bin İshak es-Senî el-Hâfız ve emsâli pekçok zât kendisinden hadîs-i şerîf almıştır. Kendisi ve Süneni pekçok zât tarafından medh edilmişdir.
İmâm-ı Nesâî, Şâfi’î mezhebindedir. Hicrî 303 [m. 915] senesinde Mekke-i mükerremede vefât etti.
6– İslâmın büyük âlimlerinden, imâm-ı Nevevî “aleyhirrahme” hazretleri, hadîs kitâblarının asıllarının, yukarıda yazıldığı gibi, (Sahîh-i Buhârî), (Sahîh-i Müslim), (Sünen-i Ebî Dâvüd), (Sünen-i Tirmüzî) ve (Sünen-i Nesâî) isimleriyle bilinen 5 kitâb olduğunu bildirmiştir. Fakat cumhûru ülemâ ise, hadîs kitâblarının asıllarının 6 kitâb olduğunu bildirmişler ve İmâm-ı Mâlik’in (Muvattâ) adlı eserini de hadîs kitâblarının asıllarından saymışlardır. Yine cumhûru ülemâya göre “Muvattâ” kitâbı, sıralamada Sünen-i Tirmüzî’den sonra, Sünen-i Nesâî’den öncedir. Ancak bazı âlimler “Muvattâ” kitâbının sırasının Sahîh-i Müslim’den sonra olduğunu bildirmiştir. Bazı âlimler de Ebû Abdüllah Kazvînî Muhammed bin Yezîd bin Mâce hazretlerinin kitâbını, yanî (Sünen-i ibni Mâce)yi, “Muvattâ” kitâbının yerinde saymıştır.
İbni Mâce hazretleri, büyük hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf almış ve kendisinden de pekçok zât hadîs-i şerîf almıştır. İbni Mâce hazretleri hicrî 273 [m. 886] senesinde 64 yaşında vefât etti.
7– İmâm-ı Rezîn: Hadîs âlimlerinin büyüklerinden olan, hâfız Ebül-Hasen Rezîn bin Mu’âviye el-Abzerî hazretleri, hadîs imâmları arasında sayılmış ve 7. imâm diye anılmışdır. İmâm-ı Rezîn hazretleri (Tecrîd) adındaki hadîs kitâbını te’lîf ederek, sahîh hadîs kitâblarını bu kitâbında toplamıştır. Bu kitâbı kütüb-i sitteyi içine aldığından, hadîs âlimleri tarafından kütüb-i sitte arasına dâhil edilmişdir. İmâm-ı Rezîn hazretleri hicrî 520 [m. 1126] senesinden sonra vefât etti.
8– İmâm-ı Humeydî: Büyük muhaddislerden, Ebû Abdüllah Muhammed bin Ebî Nasr Fütûh bin Abdüllah Endülüsî el-Humeydî hazretleri, hadîs âlimleri arasında 8. imâm diye anılmışdır. İmâm-ı Humeydî hazretleri (Kitâb-ül-cem’i beyne sahîhay-il-Buhârî vel-Müslim) adlı eseri yazmıştır. Kendisi büyük ve meşhûr bir âlim olup, Mekke-i mükerreme, Mısır, Şâm ve Bağdâd’da hadîs âlimleriyle görüşüp onlardan hadîs-i şerîf almışdır. Ayrıca Endülüs târîhi ile alâkalı bir kitâbı da vardır. Hicrî 420 [m. 1029] senesinde doğdu, 488 [m. 1095] Bağdâd’da vefât etti.
9– İmâm-ı Ebû Mes’ûd İbrâhîm bin Muhammed bin Ubeyd ed- Dımeşkî: Hadîs imâmlarından sayılmışdır. Sahîh-i Buhârî ile Sahîh-i Müslimi birleştiren zâtlardan olup, (Câmi’-üd-Dımeşkî) adındaki eseri meşhûrdur.
10– İmâm-ı Berkânî: İmâm-ı Ebû Bekr Ahmed bin Muhammed Harezmî, İmâm-ı Berkânî diye meşhûrdur. Hadîs imâmlarındandır. Kendisiyle hadîs imâmlarının sayısı ona ulaşmıştır. Sahîh-i Buhârî ile Sahîh-i Müslimi birleşdirerek (Câmi’-ül-Berkânî) adlı meşhûr eserini yazmıştır. Kendi memleketinde hadîs âlimlerinden Ebül-Abbâs bin Hamdân en-Nişâpûrî hazretlerinden ve diğer zâtlardan, sonra da Cürcân tarafına giderek, hadîs âlimlerinin büyüklerinden olan Ebû Bekr İsmâ’îlden “rahmetullahi aleyh” hadîs-i şerîf almışdır. Dahâ sonra Bağdâd’a giderek, orada yerleşmiş ve hadîs-i şerîf nakil ve rivâyetiyle meşgûl olmuştur. Kendisi hadîs ilminde, güvenilir âlimlerdendir. Zühd ve vera’ sâhibi idi. Âlimlerden Hatîb Ebû Bekr el-Bağdâdî, İmâm-ı Berkânî hazretlerini medh ederken, “Şeyhlerimiz arasında İmâm-ı Berkânî hazretlerinden dahâ mazbûd bir zât görmedim. O hâfız-ı Kur’ân ve fıkh âlimi idi. Arabî ilimlerde de hâfız ve kâmil idi” demiştir. Hadîs-i şerîf ilminde çok eserinin bulunduğu bildirilmektedir. Hicrî 336 [m. 947]da doğdu, 420 [m. 1029] senesinde 89 yaşlarında vefât etti.
İmâm-ı Berkânî’den sonra, âlimler, hadîs âlimlerinden aşağıda bildirilen 7 hadîs hâfızını da zikretmişlerdir.
11– Dâre kutnî: Hâfız İmâm-ı Ebül-Hasen Alî bin Ömer ed-Dâre kutnî hazretleri, 7 hadîs hâfızından biridir. Fazîlet ve kemâl ehlinden idi. Bazı zâtlar tarafından “Emîr-ül-mü’minîn fil-hadîs” diye medholunmuştur. Hicrî 305 [m. 917]de, bir rivâyete göre 306 [m. 918]da doğdu. 385 [m. 995]de Bağdâd’da vefât etti.
12– Hâkim: Hâkim Ebû Abdüllah Nişâpûrî, 7 hadîs hâfızından biridir. Hicrî 321 [m. 933]de doğdu. 405 [m. 1014]de, hicrî 84 yaşlarında iken vefât etti.
13– Ebû Muhammed Abdülgânî bin Sa’îd el-Ezdî: 7 hadîs hâfızından biridir. Mısır’ın hadîs hâfızı idi. Hicrî 332 [m. 943]de doğdu, 409 [m. 1018]de vefât etti.
14– Ebû Nu’aym: Ebû Nu’aym Ahmed bin Abdüllah İsfehânî, 7 hadîs hâfızındandır. Hadîs meşâyıhının sikâlarından idi. 336 [m. 948]de doğdu. 430 [m.1039]da 96 yaşında iken İsfehânda vefât etdi. [Kıymetli kitâbları vardır. (Hilyetül Evliyâ) kitâbı basılmıştır.]
15– Ebû Amr bin Abdülberr en-Nahvî: 7 hadîs hâfızından seçilmiş bir zâtdır. Hadîs ehlinin sikâlarından idi. 368 [m. 978]de doğdu. 463 [m. 1070]de Şâtıba şehrinde vefât etti.
16– Beyhekî: Ebû Bekr Ahmed bin Hüseyn el-Beyhekî, fazîlet ve kemâlde asrının bir dânesi idi. Hâkim Ebû Abdüllah hazretlerinin önde gelen talebelerinden idi. 384 [m. 994]de doğdu. 458 [m. 1066]de vefât etti. [Şâfi’î fıkıh âlimidir. Kitâblarının adedi 1.000’den fazladır. (Delâil), (Sünen), (Şu’abül îmân) kitâbları çok kıymetlidir.]
17– Hatîb-i Bağdâdî: Ebû Bekr Ahmed bin Alî el-hatîb el-Bağdâdî, 7 hadîs hâfızından biridir. 392 [m. 1002]de Bağdâd’da doğdu. 463 [m. 1071]de orada vefât etti.
18– Neysâbûrî: Şeyh-ül-Horâsân İmâm-ı eimme el-Fakîh el-Hâfız Ebû Bekr Muhammed bin İshak bin Huzeyme Nişâpûrî, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 311 [m. 923] senesinde 90 yaşında vefât etti.
19– Hâfız Osmân bin Ebî Şeybe el-Abesî: Müsned ve tefsîr sâhibi ve meşhûr hadîs âlimlerindendir. 239 [m. 853] senesinde vefât etti.
20– Ebû Ya’lâ: El-Hâfız Ebû Ya’lâ bin Alî Müsennâ el-Musûlî, müsned sâhibi, meşhûr hadîs âlimidir. Hicrî 210 da tevellüd, 307 [m. 920] senesinde 97 yaşında Musûlda vefât etti. (Müsned) kitâbı meşhûrdur.
21– Dârimî: El-Hâfız İmâm-ı Ebû Muhammed Abdüllah bin Abdürrahmân Dârimî, hadîs âlimlerinin büyüklerinden olup, müsned sâhibidir. 181 de Semerkandda tevellüd, 255 [m. 869]de vefât etti. Semerkandın meşhûr âlimlerindendir. (Sünen) kitâbı meşhûrdur.
22– Bezzâr: El-Hâfız Ebû Bekr Ahmed bin Amr Basrî el-Bezzâr, büyük hadîs âlimlerindendir. (Müsned-i kebîr) sâhibidir. 292 [m. 904]de Remlede vefât etti.
23– Taberânî: El-Hâfız Ebül-Kâsım Süleymân bin Ahmed Taberânî, hadîs imâmlarındandır. 260 da tevellüd etdi. 360 [m. 970] senesinde 100 yaşını geçmiş olduğu hâlde vefât etti. [(Kebîr), (Evsât), (Sagîr) hadîs kitâblarını yazmak için 33 sene, Irâk, Hicâz, Yemen, Mısır ve başka yerleri dolaştı.]
24– Bestî: Allâme Ebû Süleymân Hamd bin Muhammed el-Bestî, büyük hadîs âlimlerindendir. İlim ve fazîlette asrının bir tânesi idi. (Me’âlim-üs-Sünen), (A’lâm-üs-Sünen), (Garîb-ül-hadîs) ve benzeri meşhûr eserleri vardır.
25– İbni Cevzî: Ebül-Ferec Abdürrahmân bin Alî ibni Cevzî el-Hanbelî, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 510 [m. 1116] senesinde doğdu. 577 [m. 1181]de vefât etti. Meşhûr eserleri vardır. [Tefsîr, hadîs, hanbelî fıkıh ve târîh bilgilerinde derin âlim idi. 100’den fazla kitâb yazdı. (El-mugnî) tefsîri meşhûrdur.]
26– Nevevî: Ebû Zekeriyyâ Yahyâ bin Şeref Nevevî, âlim, fâdıl, vera’ sâhibi, fakîh ve muhaddîs olup, asrının imâmı idi. 631 [m. 1233]de tevellüd etti. 676 [m. 1277] senesinde Şâm’da vefât etti. [Çok kitâb yazdı. (Ravdâ-tüt-tâlibîn), (Rıyâd-us-sâlihîn) ve (Hilyetül-ebrâr)da denilen (Ezkâr) kitâbları çok kıymetlidir. Şâfi’î fıkhını bildiren (Minhâc) kitâbı meşhûrdur.]
27– İbni Esîr: Ebû’s-se’âdât el-Mubârek bin Muhammed el-Cezerî, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 630 [m. 1232] senesinde vefât etdi. [(Üsüd-ül-gâbe) kitâbı, 5 cild olup, 7.500 Sahâbînin hâl tercemesini bildirmektedir.]
28– Begavî: İmâm-ı Ebû Muhammed Hüseyn bin Mes’ûd el-Begavî, hadîs âlimlerinin büyüklerinden ve Şâfi’î fıkıh âlimidir. Mu’teber eserleri vardır ve üstün hâller sâhibidir. 436 [m. 1044] de tevellüd ve 516 [m. 1122] senesinde vefât etti. [(Me’âlimüttenzîl) adındaki tefsîri ile, (Mesâbîh) hadîs, (Tehzîb) fıkıh kitâbı meşhûrdur.]
29– İbni Salâh: İmâm eş-Şeyh Takıyyüddîn Osmân bin Abdürrahmân bin Mûsâ bin Ebî Nasr el-Kürdî eş-Şehrezûrî allâme İbni Salâh, hadîs âlimlerinin büyüklerinden ve fazîlet sâhibi bir zâtdır. 577 [m. 1181] senesinde doğdu. 643 [m. 1245]de vefât etti.
30– Sâgânî: Hasen bin Muhammed bin Hasen bin Haydâr bin Alî el-Adevî el-Ömerî el imâm Radıyyüddîn Ebü’l-Fedâil Sâgânî, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. İlm ve kemâli ile meşhûr olup, çok eserleri vardır. 650 [m. 1252]de vefât etti.
31– Kirmânî: El-İmâm allâme Muhammed bin Yûsüf bin Alî bin Sa’îd el-Kirmânî, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. (Şerh-i Buhârî) sâhibidir. 717 [m. 1317]de doğdu. 786 [m. 1384]da vefât etti.
32– Türpüştî: Hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. Begavî’nin Mesâbih’ini şerh etmiştir. Hanefî fıkıh âlimlerindendir. İbni Subkî’nin rivâyetine göre 600 [m. 1261]de vefât etti. [(Tuhfet-üs-sâlikîn) kitâbı ve (Müyesser) adındaki Mesâbih şerhi çok kıymetlidir. (El-mu’temed fil mu’tekad) adındaki akâid risâlesini Hakîkat Kitâbevi bastırmıştır.]
33– Kâdî Iyâd: Kâdî Ebü’l-Fadl Iyâd bin Mûsâ bin Iyâd el-Bestî el-Yahsabî, hadîs âlimlerinin büyüklerinden, fazîlet sâhibi bir zâtdır. (Şifâ-i şerîf) kitâbını [ve (Meşârik-ul envâr) adındaki hadîs kitâbını] yazmıştır. Bu eseri ilim ve fazîlet sâhibi âlimler tarafından çok beğenilmiştir. Bazı âlimler vebâ salgını sırasında Şifâ-i şerîf kitâbını okumanın faydalı olduğunu bildirmişlerdir. 544 [m. 1150] senesinde 68 yaşında Merrâküş’de vefât etti.
34– İbni Hacer Askalânî: Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed bin Alî, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 773 [m. 1371]de Mısır’da doğdu. 852 [m. 1448]de Mısrda vefât etti. [150’den çok kitâbı vardır. (El-isâbe fî temyizüssahâbe) kitâbı 4 cilddir.]
35– Aynî: Allâme Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd bin Ahmed el-Aynî el-Hanefî, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. Sahîh-i Buhârî’yi şerh etmiştir. 855 [m. 1451] senesinde vefât etmiştir.
Hadîs-i şerîf âlimleri, yukarıda teberrüken bahsedilen âlimlerden ibâret değildir. Gerek zamân-ı se’âdetde ve gerek zamân-ı se’âdetden sonraki zamânlarda, doğuda ve batıda, islâm memleketlerinde yetişen hadîs âlimleri sayılamayacak kadar çoktur. İslâm âlimlerinin fazîlet ve kemâlâtı, her ilimde ve bilhâssa hadîs ilminde tedkîkleri ve hadîs ilminde te’lîf buyurdukları kıymetli kitâpların tertîbi ve tehzîbi akılları hayrette bırakacak derecededir. Bütün bunlar Resûl-i ekremin “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” mucizelerindendir. Bunların, o büyüklere, imdâd-ı İlâhî ve tevfîk-i Yezdânî ve hidâyet-i Rabbânî ile nasîb olduğu gâyet açıktır.