Tedvîn-i ilm ve tasnîf-i kitâb [İlmi toplayan ve kitâb tasnîf] eden zâtların ilki kimin olduğunda, âlimler arasında ihtilâf vardır. Bir rivâyete göre musannîf-i kirâmın evveli [kitâb yazanların ilki], hicretin 155. senesinde vefât eden, imâm-ı Abdülmelik bin Abdül’azîz bin Cüreyc el-Basrî hazretleri olduğu gibi, hicretin 156. senesinde vefât eden Ebü’n-Nasr Sa’îd bin Ebî Arûbe hazretlerinin ilk müellif olduğu da rivâyet edilmişdir. Bu iki rivâyeti, Hatîb-i Bağdâdî hazretleri bildirmiştir.
Yine musannîf-i kirâmın evveli [ilk müellif], hicretin 160. senesinde hayâta vedâ etmiş olan [vefât eden] Rebi’ bin Sabîh hazretleri olduğu Ebû Muhammed Râmhürmüzî hazretleri tarafından rivâyet edilmişdir. Rebi’ bin Sabîh hazretlerinden sonra, Süfyân ibni Üyeyne ve Mâlik bin Enes Medîne-i münevverede, Abdüllah bin Vehb Mısrda, Muammer ile Abdürrezzâk Yemen’de, Süfyân-ı Sevrî ile Muhammed bin Fudayl bin Gazevân Kûfe’de, Hammâd bin Seleme ile Ravh bin Ubâde Basra’da, Huşeym Vâsıt’da, Abdüllah bin Mubârek Horâsân’da, mühim bir iş olan ilimleri toplamak ve kitâplar yazmak husûsunda büyük gayret göstermişlerdir. “Rahimehümullahü teâlâ.”
Kitâb te’lîf eden büyük zâtlar, gayret ve himmetlerini, Kur’ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerdeki kapalı yerleri ve manâlarını tesbît etmek cihetine sarf etmişlerdi. Allahü teâlânın yardımıyla bu yüksek maksadlar güzel bir şekilde hâsıl oldu.
(Mahzenu’l-ulûm)