Sual: İslam miras hukukunda zevil erham kimlerdir?
Cevap: 1) Ashâb-ı feraizden ve asabelerden kimse bulunmazsa veya bunlardan yalnız zevc, zevce varsa, miras zevil-erhama verilir. Mirastan, cenaze kaldırma, yani yıkama, kefenleme, defin ve kul borclarını ödeme masrafları çıktıktan sonra, geri kalanın 3’te 1’inden vasiyetler yapılır. Geri kalan 3’te 2’si, zevil-erhamdan en yakın olana verilir. (Zevil-erham) 5 sınıf olup meyyitin yakınlık sırası ile şunlardır:
I. sınıf, meyyitin Füruudur. Füru, fer’ler, çocuklar demektir. Bu sınıfta, kızlarının çocukları ve oğlunun kızlarının çocukları ve bunların çocukları vardır.
II. sınıf, meyyitin aslıdır. Bunlar, fâsid cedler ve fâsid ceddeler ve bunların anaları ve babalarıdır. Meyyitin anasının babası ve bunun babası veya anası bunlardandır.
III. sınıf, meyyitin babasının füruudur. Her çeşit kızkardeş çocukları veya torunları ve anadan erkek kardeş çocukları ve her çeşit erkek kardeş kızları veya torunları bunlardandır.
IV. sınıf, ceddin ve ceddenin füruudur. Halalar, teyzeler, dayılar ve anadan amcalar bu sınıftandır. Anadan amca, babanın anadan erkek kardeşidir. Babanın ana-baba bir kardeşi ve baba bir kardeşi olan amcalar, asabedir. Her çeşit amca kızları ve hepsinin çocukları da 4. sınıftandır.
V. sınıf, babanın ve ananın ceddinin füruudur. Ananın veya babanın halaları, teyzeleri, dayıları, babanın anadan amcaları, ananın amcaları, ananın ve babanın amcalarının kızları, ananın amcalarının çocukları 5. sınıftandırlar.
2) Zevil-erhamdan, 1 kişi bulunur ve başka hiç vâris bulunmazsa, mirasın hepsini bu alır. Zevil-erhâmın 5 sınıfından birinde bulunanlardan bir kişi varsa, bundan sonraki sınıflarda bulunanlar, meyyite daha yakın olsalar bile vâris olamazlar. Bir sınıftan birkaç kişi varsa, bunlardan meyyite daha yakın derecede olan, uzak derecede olanları mirastan mahrum eder. Mesela, ananın babası bulununca, bunun anası veya babası vâris olamaz. Bunun gibi, dayı ve dayı oğlu bulunursa, dayının oğlu miras alamaz. Bundan sonra, meyyite 2 yoldan yakın olan, bir cihetten yakın olanı mahrum eder. Mesela ana baba bir olan dayı varken, yalnız baba cihetinden olan dayı vâris olamaz. Bunlar dahi müsavi olursa, meyyite vâris ile bağlanan vâris olur. Mesela, oğul kızının kızı bulunursa, kız kızının oğlu vâris olamaz. Çünkü birinci, farz sâhibinin çocuğudur.
3) Yakınlık ciheti farklı ise, mesela baba anasının babası ile ana babasının babası birlikte bulunduğu zaman, babası cihetinden olan, üçte iki alır. Anası cihetinden olan, üçte bir alır.
4) Meyyite yakınlık dereceleri ve yakınlık kuvvetleri ve cihetleri beraber olursa ve içlerinde vâris ile bağlanan yoksa, erkekler, kadınların iki katı olarak bölünür. Kızın oğlu ile kızın kızı bulunduğu zaman böyledir.
Katle yardım eden de, katil gibi miras alamaz. Bunların akıl ve baliğ olmaları da şarttır. Mürtede vâris olunur. Fakat mürted, müslümana vâris olamaz.
Hadika ve Berika kitaplarının sonunda ve Seyfü’s-sarim ve İnkazü’l-halikin ve Cilaü’l-kulûb kitaplarında diyor ki “Bir kimse, altın veya gümüş vakıf etse ve bunlarla Kurân-ı Kerîm okunmasını veya nâfile namaz kılınmasını, tesbîh, tehlîl, mevlüt, salavât okutulmasını, bunların sevaplarını kendisinin veya isimlerini bildirdiği kimselerin ruhlarına hediye edilmesini şart etse, böyle vakıf, vasiyet sahih değildir, bidattir. Sevapları onlara vasıl olmaz. Bunların karşılığı olarak alınan para, ibâdetin ücreti olur, haram olur. Bu taatları kendiliklerinden yapıp, sevaplarını ölü veya diri, dilediklerine hediye ederlerse, sevapları onlara da vasıl olur. Bunlara karşılık olarak pazarlıksız, hediye olarak verileni almaları helal olur. Böyle vakıf sahih olur.”
İstanbul barosu avukatlarından Toma Andonyaki beg, 1310 [m. 1892] tarihinde İstanbul’da neşrettiği büyük (Kamus-i kavanin) kitabında, Osmanlı kanunlarını bildirmekte, miras taksimi hakkında mufassal malumat vermektedir. Adanalı avukat Kasbaryan beg de 1312 [m. 1894] de İstanbul’da basılan (Cüzdan-ı kavanin-i Osmaniye) kitabında, (Mecelle)ye ve diğer 14 Osmanlı kanununu madde madde yazmaktadır.
Tavsiye Yazı –> Feraiz Risalesi