Sual: İslam dinininde çocuğun mesuliyetleri var mıdır? Yaptığı alışverişte yaptığı akidler sahih midir?
Cevap: Eşbah kitabında ve bunun şerhi olan Uyunü’l-besair’de diyor ki: (Çocuğa hiçbir ibâdet, hatta, Hanefide zekat da farz değildir. Hiçbir şey haram değildir. Çocuğa tazir yapılır. Had vurulmaz. Kısas yapılmaz. Amden öldürdüğü, hata kabul edilir. Aklı olunca, îman etmesi vâcib olur denildi. Sadaka-i fıtır ve kurbanın, kendi malından vâcib olması da ihtilaflıdır. Toprağı varsa, öşür ve haraç vermesi lâzımdır. Zengin ise, zevcesinin ve akrabasının nafakalarını verir. Fâsid olmayan ibâdetlerinin sevaplarına kavuşur. Çocuğa ilim öğretenlere, iyilik yaptıranlara çok sevap verilir. Büyüklere imâm olamaz. Bir kimse, bir çocuğa imâm olunca, cemaat sevâbı hâsıl olur. Çocuk velî olamaz. Cuma ve bayram hutbesi okuması câiz olur. Sultan, yani devlet reisi olabilir ise de, milleti idare için bir Vâli tayin eder. İzin verilince dava açabilir ve yemini kabul edilir. Ezan okuması sahih ise de, mekruhtur. Farz-ı kifâyeyi yapması ile büyüklerden sâkıt olmaz. Bir şeyi yapması için çocuğa izin vermek câizdir. Çocuğun izinli olduğunu ve getirdiği şeyin hediye olduğunu söylemesi kabul edilir. Sattığı şeyi, izinli olduğunu sorup anladıktan sonra, almak câiz olur. Çocuğun [başkasının malından] getirdiği hediyeyi ve sadakayı almak da böyledir. Çocuğun izinli olduğunda şüphe edilirse, araştırmak lazım olur. Öğrenmesi için çocuğa Kurân-ı Kerîm vermek câiz olur. Kız çocuğun küpe için kulağını delmek câizdir.
Çocuğa gelen hediyeyi, çocuğa zaruri lazım değilse, yalnız fakir olan anası babası yiyebilir. [Başka fakirlere de yediremezler.] Ana baba fakir değil, fakat kendilerinde bulunmayan bir şey ise, yiyebilirler ve kıymetini çocuğa öderler. Anaya babaya hediye etmek niyeti ile getirilen şeyi, kıymetsiz olduğunu bildirmek için, çocuğa hediye diyerek verilirse, anaya babaya getirilmiş olur. Bunu, zengin iseler de yiyebilirler ve dilediklerine verebilirler. Akıllı çocuk, alış verişe ve zekat vermeye vekil yapılabilir. İzinli olsa dahi kefil olamaz. Çocuğun selamına cevap vermek vâcib olur. Çocuğa selam vermek câizdir. Müslüman olması sahih olup mürted olması sahih değildir. Mürted olmaya sebep olunca öldürülmez. Besmele ile kestiği yenir. Kadınlara bakması ve halveti câizdir. Küçük kız, mahrem olmayan emin kimse ile sefere çıkabilir. Çocuk kaçıran, kız kaçıran, birinin zevcesini kaçıran, bunları getirinciye veya ölüm haberleri gelinciye kadar hapsolunur. Çocuğa tehlikeli iş yaptırınca çocuk ölürse, yaptıran diyetini öder. Çocuk çukura, suya düşüp ölürse, anası babası cezalanmaz. Elinden düşürüp ölürse, kefaret lazım olur ki 60 gün oruç tutar.
Çocuğun anasından, babasından izinsiz herhangi bir sefere çıkması câiz değildir. Ananın babanın, günah olmayan emirlerine itaat etmesi farz-ı ayndır. Berika’da, ayak afetleri başındaki hadis-i şerifte, (Ananın, babanın yüzüne merhamet ile bakana, makbul hac sevâbı verilir) buyuruldu. Baliğ olan çocuğun da, seferin tehlikeli olması veya kendisine muhtaç olmaları halinde, izinleri olmadan gitmesi câiz değildir. Ana baba olmazsa, ced ve cedde onların yerine geçer. Bunlardan izinsiz yapılan hac mekruh olur. Ana-baba veya babanın terbiye için izin verdiği hoca, çocuğu elleri ile 3 defa vurarak terbiye edebilirler. Fakir oğlunu da evlendirmek babaya vâcibdir. Çocuğun malını ona harc etmeye, babası veya dedesi velî olur. Anası olmaz. Anası, kendi yanında kalan çocuğun ihtiyacını onun parası ile satın alabilir.)