Sual: Bey ve Şira’da (alışveriş ilminde) batıl satış neye denir? Batıl olan satışların özellikleri nelerdir? Batıl satışlara misaller verebilir misiniz?
Cevap: Aslı da, sıfatı da İslamiyete uygun olmayan bey’dir (satıştır). Batıl satışlar, câiz değildir ve haramdır. Büyük günahtır. Batıl satışla, müşteri malı teslim alsa bile mülkü olmaz. Bayiın (satıcının) rızası ile almış olduğundan, müşteri elinde emânet olup telef olursa ödemez.
Hiçbir dinde mal olmayan şeylerin satılması ve bunlarla bir şey satın alınması batıldır. Kan, kendi ölmüş hayvanın leşi ve hür insan mal değildir. Mütekavvim olmayan bir malın para veya deyn karşılığı satılması da batıl olup şaraptan başkasının ayn olan mal karşılığı satılması fasittir. Şarabın ayn karşılığı satılması da batıldır. Şarap ile domuz ve kesmeyerek, mesela boğarak, şişliyerek, vurarak, elektrikle öldürülen veya kitapsız kâfirin kestiği hayvanın leşi, mütekavvim olmayan maldır. Bunlar ve 2 imama göre her içki alınmaz ve satılmaz. Dürrü’l-muhtar 5. ciltte diyor ki: “Müslüman, şarap satıp semeninden borcunu öderse, alana helal olmaz. Çünkü, batıl bey’in semeni, bayi’in mülkü olmaz. Gasp edilmiş mal gibidir. Bu parayı bayiden almak haramdır”. Müslümanlar, bağ, üzüm yetiştirir. Yaş ve kuru üzümü ve pekmezi ve sirkeyi kullanır ve satarlar. Bunlar dünya piyasasında çok rağbet görmekte ve milli serveti arttıran mühim bir kaynak teşkil etmektedir. Bu işle uğraşanlar, bu kaynağın ehemmiyetini ve büyüklüğünü yakından bildikleri gibi, günlük neşriyat ve istatistikler de, bu hakikati herkese göstermektedir. O hâlde, İslam düşmanlarının, gençleri kandırmak için, İslamiyette şarap satışı olmadığından, bağcılığımız asırlarca geri kalmış, tabiatan bu zengin veriminden istifade edememekle, İslamiyet milli servetimizin büyük bir gayba uğramasına sebep olmuştur, gibi sözlerine aldanmamalı, hakikatleri düpedüz inkâr eden bu zavallılara acımalıdır.
Besmele ile kesilmiş hayvan etini, leş ile birlikte satmak da batıldır. İmameyne göre, fiyatları ayrı ayrı bildirilirse, Besmele ile kesilmiş olan câiz olur. Vakıf olan her şeyi satmak câiz değildir. Çünkü, vakıf, mülk değildir. Vakıf olmayan yeri, vakıf yerle birlikte satmak, vakıf olmayan kısımda câizdir. Vakıf toprak üzerine yapılan binayı satmak câizdir. Mülkü olmayan şeyi satmak batıldır. Mesela, havadaki kuşu, denizdeki balığı yakalamadan önce satmak batıldır. Bunlara akidden sonra mâlik olup müşteriye teslim etse, sahih olmaz. Batıl akidi fesh edip, mâlik olduğu mal için yeniden akid veya teati yapmaları lâzımdır. Dünyaya gelmeden evvel yavruyu, memede olan sütü, tarlada yetişen yabani otları biçmeden önce ve mülkünde bulunan kaynaktaki nehirdeki suyu, bulunduğu yerde iken satmak batıldır. Çünkü kendiliğinden yetişen otu, yerden çıkan suyu kullanmak ve birinin ateşinde ısınmak, herkesin hakkı olduğu hadis-i şerifte bildirildi. Fakat, bu hakkından istifade için başkasının mülküne girilemez. Girmeye izin vermesi veya otu, suyu getirmesi istenir. Birinin kazdırdığı kuyuda veya sarnıcında toplanan yağmur suyundan başkalarının hakkı olmadığı ve bu suları satabileceği, Fetava-i Hayriye’de yazılıdır. Yine bu fetvada, memedeki sütü satabilmek için diyor ki “Sütü isteyen, hayvanın sâhibine, sütün değerine yakın bir malı ödünç verir. Hayvan sâhibi de ona, hayvanından çıkan sütü her gün ödünç al der. Sonra borçlarını takas yolu ile ödeşirler”. Ağaçta belirmemiş olan meyveyi satmak batıldır. Akıllı olmayan küçük çocuğun alış verişi, yani pazarlık edip söz kesmesi batıldır. Babasının daha önce yaptığı anlaşma ile alacağı malı, çocuğu gönderip aldırması câizdir. Deyni, deyn karşılığı satmak batıldır. Bunun için, her çeşit alacak, teslim almadan önce, hiç kimseye veresiye satılamaz.
Canlı hayvanın etini tartı ile satmak ve koyun üstündeki yünü ve canlı koyunun derisini satmak batıldır. İmâm-ı Ebû Yusuf, koyun üstündeki yünü satmak ve ağaçtaki dut yaprağını satmak câizdir dedi. Canlı hayvan etini tartı ile satmak veya satın almak isteyen kimse, pazarlık yerinde bile hayvanı tartıp etini kilo üzerinden, kendi kendine hesap edip çıkardığı fiyata göre, canlı hayvanı toptan pazarlık etmelidir. Satış, hayvan üzerinden yapılmalıdır. Satıştan gayri bir sebeple ileride eline geçecek bir şeyi henüz almadan, yalnız borclusuna ve peşin satmak câiz olup başkalarına peşin dahi satmak ve ileride yapacağı ayakkabıyı, henüz yapmadan satmak batıldır. (İstisna), yani ısmarlama sûreti ile yapmak câizdir. Meraların, çayırların yani umumî yerlerin satılması ve kiraya verilmesi batıldır. (Ümm-i veled) olan cariyeyi satmak batıldır. Hür kadının sütünü sağdıktan sonra dahi ve domuzun kılını satmak batıldır. Domuz kılını, iğne yerine kullanıp ayakkabı dikmek zaruri olunca yani dikecek başka bir şey bulamazsa kullanması ve parasız mâlik olamazsa, satın alması câiz olur. Buna satılması mekruh olur. Leş yağı, bevl, insan sütü ve şarabın, tıbda ve sanayi için kullanılmaları da böyledir. İmâm-ı Muhammed’e göre bu kadar kıl temizdir. Kâfir de olsa, insan kılını ve her uzvunu, bevlini, necasetini satmak batıldır. Kullanmak da câiz değildir. Yalnız, insan pisliği kullanılabilir ve toprakla karışık olarak satılabilir. Hayvan pisliklerini satmak ve gübre ve yakacak olarak kullanmak câizdir. Vedek, yani leş yağını satmak ve kullanmak haramdır.
Reddü’l-muhtar’da 5. cilt, 249. sayfada ve 4. cilt, [215. sayfada diyor ki:
Nihaye, Haniye ve Tehzib kitaplarında, “Müslüman, mütehassıs tabib, şifa vereceğini ve başka ilacı olmadığını söyleyince, hastanın idrar, kan içmesi, leş yemesi câiz olur. Şarap da böyledir denildi. Fakat ölümden kurtulmak için söz birliği ile helal olur” yazılıdır. 113. sayfada diyor ki: “Cariyenin sütünü de satmak batıldır”. Fethu’l-kadir kitabında, “Müslüman, mütehassıs tabib, kadın sütünün muhakkak iyi edeceğini ve başka ilacı olmadığını söylerse, hastanın, kadın sütü içmesi ve satın alması câiz olur denildi” yazılıdır. [Kan vermek de böyledir.]
Leş derisini dabaglamadan satmak batıldır. Dabagladıktan sonra câizdir. Leşin kemikleri, sinirleri, boynuzu, tüyü, kılı ve fiil dişi satılır ve kullanılır. Domuzdan başka eti yenmeyen hayvanları ve haşeratı ve balıktan başka deniz hayvanlarını, ancak kullanmaları faydalı olduğu zaman satmak câiz olur. Fakat yemeleri yine haramdır. Domuzdan başka eti yenmeyen hayvanlar Besmele ile kesilince veya avlayınca derisi söz birliği ile temiz olur. Eti de temiz olur denildi. Fakat yemesi haramdır. Deri ve etlerini satmak ve faydalanmak câiz olur. Necaset karışmış yağ satılır ve kullanılır. Fakat yenmez. Domuzu veya şarabı satmak veya satın almak için, müslümanın zimmiyi vekil etmesi haramdır. Satın alınan şarabı sirke yapması veya dökmesi, domuzu başıboş bırakması ve bayiın de semeni fakirlere vermesi lazım olur.
Bir binanın üst katı yıkıldıktan sonra, yalnız bu üst katını satmak batıldır. Çünkü, mal kalmamıştır. Mevcûd olan mal satılır. Hak, yalnız olarak satılmaz. Bunun için, alınacak maaşı, erzakı, almadan önce satmak, bunların çeklerini bankaya kırdırmak batıldır. Apartman katları, yapıldıktan sonra satılır. Yapılmadan önce satmak batıldır. Bir kimse, kendi üstüne kat yapmak hakkını satabilir. Burada katın tavanı, üst kata taban olmak üzere satılmaktadır. Bu tavan ve taban ikisi arasında ortak olmaktadır. (Mülk şirketi) hâsıl olmaktadır. Dere, nehir satılmaz, zira hudûdu belli değildir. Yol satılır. Çünkü, eni, boyu bellidir. Bir yer satılınca, buradan veya buraya gelen yerden geçmek hakkı ve burayı sulamak hakkı da satılmış olur. Dişi koyunu, erkek diye satmak sahih ise de, müşteri muhayyer olur. Parasız, meccanen mal satmak batıldır. Aynı cins malı, birbiri karşılığında veresiye satmak her zaman fâiz olur. Peşin satışta, hacim veya ağırlıkla ölçülüyorlar ise ve hacim veya ağırlıkları farklı ise yine fâiz olur. Ağırlıkları veya hacimleri ve vasıfları, özellikleri de eşit ise, fâsid olur. Çünkü, faydasız bir satış olur. Ağırlıkları veya hacimleri ve cinsleri eşit olup vasıfları başka ise, peşin satış sahih olur. Altın veya gümüş parayı kendi cinsi ile bozmak müstesna olup peşin dâima sahihtir. Bey’in sahih ve batıl olmasında iki taraf uyuşmaz ise, batıl olduğu kabul edilir.
Tavsiye Yazı –> Kaç çeşit satış vardır?