Sual: Cenaze namazı nasıl kılınır? Namazın kabul olması için şartlar nelerdir?
Cevap: Bir müminin vefât ettiğini haber alan erkeklere, erkek yoksa, kadınlara cenaze namazı kılmak, gasl, techiz ve defn farz-ı kifâyedir. Ehemmiyet vermeyen, küfre girer. Erkek yoksa bir kadının yalnız kılması ve çok kadının cemaat ile kılmaları mekruh olmaz. Namazın kabul olması için, 6 şart lâzımdır:
1) Meyyit müslüman olmalıdır.
2) Yıkanmış olmalıdır. Yıkanmadan gömülen, üzerine toprak atılmamış ise, çıkarılıp yıkanır, sonra namazı kılınır. Cenazenin ve imâmın bulunduğu yerin temiz olması lâzımdır. Cemaatinki şart değildir. Çünkü, yalnız imâmın kılması ile farz yapılmış olur. Elbise, ayakkabı ve basılan yer necis ise namaz sahih olmaz. Tahtavi “rahmetullahi teâlâ aleyh” İmdad haşiyesinde diyor ki “Meyyit temiz tabut içinde ise ve üst yüzü temiz olan ayakkabı çıkarılıp, üzerine basılırsa, yerin necis olması zarar vermez”. Kadının, cariyenin imâm olması ile farz yapılmış olur. Çünkü, kadına uyan erkeklerin namazı kabul olmaz ise de, kadının cenaze namazı kabul olur ve bir kişinin kılması ile farz yerine gelmiş olur. Çocuğun, cenaze yıkaması câiz ise de, namazını kıldırması câiz değildir.
3) Cenazenin veya bedeninin yarısı ile başının veya başsız yarıdan fazla bedenin, imâmın önünde bulunması lâzımdır.
4) Cenaze, yerde veya yere yakîn, ellerle tutulmuş veya taşa konmuş olmalıdır. Başka bir yerde bulunan veya hayvan üstünde veya el ile yüksekte tutulan cenazenin namazı kabul olmaz. Cenazenin başı, imâmın sağına, ayağı soluna gelecektir. Tersine koymak günahtır.
5) Cenaze, imâmın önünde hazır olmalıdır.
6) Cenazenin ve imâmın avreti örtülü olmalıdır.
Cenaze namazının farzı 2’dir:
1) 4 kere tekbîr getirmektir.
2) Ayakta kılmaktır. Özürsüz, oturarak veya hayvan üstünde kılmak câiz değildir. Yağmurdan, çamurdan dolayı hayvandan inemezse câiz olur.
Cenaze namazının sünneti 3’tür:
1) Sübhâneke okumak.
2) Salavât okumaktır. Çünkü, duadan önce salavât okumak, duanın sünnetidir.
3) Kendine ve meyyite ve bütün müslümanlara af ve mağfiret için bildirilmiş olan dualardan bildiğini okumak.
Cenaze namazının 4 tekbîrinden her biri, 1 rekat gibidir. 4 tekbîrin yalnız birincisinde eller kulaklara kaldırılır. İndirilince, göbek altına bağlanır. Sonraki 3 tekbîrde eller kaldırılmaz. İki el bağlanınca (Sübhâneke) okunur ve okunurken (Ve celle senaüke) de denir. Fâtiha okunmaz. 2 tekbîrden sonra, teşehhütte otururken okunan salavât okunur. 3 tekbîrden sonra, cenaze duâsı okunur. 4. tekbîrden sonra, hemen sağa ve sonra sola selam verilir. [Ellerin ne zaman indirileceğini, kitaplarda bulamadık. Dürer ve Halebi-i sagir haşiyelerinde, “Ayakta, okurken eller bağlanır. Okumak yoksa, eller indirilir. Evvela eller indirilir. Sonra iki tarafa selam verilir” diyor. Büyüklerimizin, sağa selam verirken, sağ ellerini, sola selam verirken, sol ellerini salıverdiklerini gördük. Selam vermeden evvel, iki elin birlikte indirileceği de anlaşılmaktadır.] Selam verirken, cenazeye ve cemaate niyet edilir. İmam yalnız 4 tekbîri ve 2 omuza selamı, yüksek sesle söyler, başkalarını içinden okur. [Cenaze duâsı yerine, Rabbena ati-na…, veya yalnız Allahüm-magfir leh demek veyâhut duâ niyeti ile besmelesiz Fâtiha-i şerife okumak da olur. Duâ okumak, meyyitin afvına sebep olur. Peygamberlerin ve çocukların derecelerinin yükselmesine sebep olur. 40 yahut 100 kişi 3 saf olarak kılarsa, meyyitin afvına sebep olur. Gömmeden önce kılınır.] Son safta kılmak daha sevaptır.
İmam 4. tekbîrde selam vermeyip 5. tekbîri söylerse, cemaat söylemez. Sessizce bekleyip, imamla birlikte selam verirler.
İmam, cenazenin göğsü hizasında durur. Namaza geç yetişen hemen durmaz. Bekleyip, imâm herhangi bir tekbîri getirirken, beraber tekbîr getirip namaza başlar. Bu tekbîre iftitah tekbîri olarak niyet eder. İmam selam verdikten sonra, kaçırdığı tekbîrleri birbiri arkasından söyleyip, bir şey okumadan selam verir. Dördüncü tekbîre yetişemeyen, namazı kaçırmış olur.
Cenaze namazını, devlet reisi kıldırır. O yoksa, hükümet reisi, o yoksa Vâli, sonra hakim, sonra kaymakam, sonra bunun vekili, sonra hakim vekili, sonra mahalle imamı kıldırır. Meyyitin velisi sâlih ise, imâm yerine, velî kıldırır. Velî, erkek olur. Kadın olmaz. Çocuk da olamaz. Velî, kan ile olan yakınlarıdır. Zevc de velî olmaz. Ancak başka velisi hazır bulunmaz ise, zevc de, imâm olabilir. Küçük çocuğun nikahını kıydırmaya, evlendirmeye hakkı olanlar, velidir. Baba, oğuldan önce velidir, yani sâhibidir, koruyucusudur. Oğul, kardeş, amca, dayı ve nihâyet zevci de yoksa, komşuları imâm olur. Veliler, herhangi bir yabancıyı vekil edebilir. İzinsiz imâm olurlarsa, velî tekrar kıldırabilir.
Üç vakitte namaz kılmak câiz değildir. Bu vakitlerden önce hazırlanmış olan cenazenin namazını, bu vakitlere geciktirmek câiz değildir. Merakıl-felah’da diyor ki “Bu vakitlerde cenaze defnetmek mekruh değildir, câizdir”. Günün her vaktinde cenaze namazı kılmak câizdir. Beş vakit namazdan sonraya bırakmak şart değildir.
Cenaze namazı bir kere kılınır. Bir kadın kıldıktan sonra bile tekrar kılınırsa, nâfile olur. Cenaze namazını nâfile olarak kılmak mekruhtur.
Cenaze namazı ve gasli ve techizi, tekfini, defni, farz-ı kifâye, bayram namazı ise vâcib ise de, cemaate geç gelenlerin bunu bayram namazı sanarak şaşırmamaları için önce bayram namazı kılınır. Hazır olan cenazenin namazı, bayramın hutbesinden ve akşâmın, Cumanın, yatsının ve öğlenin son sünnetlerinden önce kılınacağı, Bayram namazları anlatılırken bildirilmektedir. Fakat (Hilye) ve (Bahr) kitaplarının sahipleri “rahmetullahi teâlâ aleyhima” da, önce son sünnetlerin farz ile birlikte kılınmaları lâzımdır diyor. Techiz, tekfin ve namazı çabuk yapmak mendubdur.
[Görülüyor ki cenaze namazı, sünnetlerden önce veya sonra kılınır denilmiştir. Fakat, cenaze namazı için sünnetin terkedileceğini hiçbir âlim bildirmemiştir. Bunun için, cenaze namazı kılınacağı zaman, camilerde tesbîhleri terketmemelidir. Cenaze namazını acele kılmak vâcib olduğu için tesbîhleri terkediyoruz diyenler yanılıyorlar. Cenaze namazını acele kılmak vâcib değildir, müstehaptır. Cenaze namazını, cemaat çok olsun diyerek bekletmek mekruh olduğu hâlde, cemaat çok olmak için, cenazeyi saatlerce bekletip, sonra acele etmek vâcib diyerek, Ayetel kürsiyi ve namaz tesbîhlerini terketmek pek yanlıştır. Bu yanlış adeti ortadan kaldırarak, cenaze olunca da Ayetel kürsiyi ve tesbîhleri okuyan müezzin efendilere müjdeler olsun.]
Sual: Birkaç cenaze için tek namaz kılınabilir mi?
Cevap: Birkaç cenaze birlikte ise, her birinin namazını ayrı kılmak efdaldir. Hepsi için bir namaz kılması da câizdir. Bunun için, birinin başı ötekinin ayağına gelmek üzere sıralanır. İmam, derecesi yüksek olanın önünde durarak kılar. Cenazelerin bir kısmı imâmın sağında, bir kısmı da imâmın solunda bulunur. Yahut, hepsini imâmın önünde olarak yan yana koyup, imâm hepsinin göğsü hizasında durur. Önce erkekler, sonra oğlan, sonra kadın, en sonra kız cenazesi konur. [Bunlar için niyet ederken, erkek veya kadın olduklarını söylemek şart değildir.]
Sual: Cenaze namazı camii içinde kılınabilir mi?
Cevap: Meyyiti câmi içine koyup namazını kılmak Hanefi ve Mâlikî mezheplerinde haramdır. Cenaze dışarda, cemaatin bir kısmı camide olursa, mekruh olmaz diyenler varsa da, böyle de kılmak haram olur. Cemaat de dışarda kılmalıdır. Çünkü, camiler beş vakit namaz kılmak için ve buna bağlı olan sünnet ve nâfile [ve kaza] namazları kılmak için ve okumak, vaaz, ders için yapılmıştır. Yağmur, fırtına ve hastalık gibi özürlerle, cenaze namazı camide kılınabilir. Fakat, cenaze camiye sokulamaz.
Sual: Cenaze namazı kılındıktan sonra tabutun yanında dua etmek caiz midir?
Cevap: Cenaze namazı kılındıktan sonra tabutun yanında duâ etmek câiz değildir. Zübdetü’l-makamat’da diyor ki “İmâm-ı Rabbânî “kaddesallahü teâlâ sirrehül’azîz” hazretlerinin cenaze namazı kılındıktan sonra, durup duâ yapılmadı. Hemen mezarlığa götürüldü. Cenaze namazından sonra, ayakta duâ etmenin mekruh olduğu, fıkıh kitaplarında yazılıdır. Bazı imamlar yapıyorlar ise de, sünnete uygun değildir.” [Câiz olmadığı Bezzaziye fetvasında da yazılıdır.]