Sual: Faiz nedir? Hangi akidler faizdir? Fıkıh kitaplarında bu mevzu nasıl anlatılmış?
Cevap: Bütün fıkıh kitapları diyor ki fâiz, ödünç vermekte, rehinde ve alışverişte, alıcıdan veya vericiden birinin ötekine karşılıksız olarak vermesi şart edilen fazla mala denir. Başkasına verilmesi şart edilirse, fâiz olmaz. Fakat bey’ (satış) fâsid olur denildi. Bey’de, şart edilmeden verilen hediye, fâiz olmaz. Hediyenin ayrı bir mal olması ve ayrıca teslim edilmesi icap eder. Mesela bir kimse, 1 altın lira verip 4 çeyrek altın satın alsa ve ayrıca bir miktar para hediye etse fâiz olmaz. Bey’ de fâsid olmaz. Çünkü, satarken hediye vermek şart edilmemiştir. Hediye vermekte şart edilen fazla bir şey de, fâiz olmaz. Bir ay bana hizmet etmek şartı ile şu malı, mesela evimi sana hediye ettim derse, o da kabul edip alsa, fâiz olmaz. Fakat, şart fâsid olup hizmet etmesi lazım gelmez. Hizmet ederse de, zararı olmaz.
Hediye veya Hibe, mevcûd ve malum bir aynı birine karşılıksız temlik etmektir. Belli bir karşılık istiyerek vermek de câizdir. Deyni yani alacağını borclusuna veya borclusundan başkasına hediye câizdir. Fakat, başkasına hediye ederken, kabz eylemesini de emretmesi ve onun kabz etmesi lâzımdır. Kabz edince, deyn ayn olmaktadır. Yani yukarıdaki tarifte bulunan (Ayn) kelimesi, (Sözleşmede veya sonradan ayn olan) demektir. [Bey’ ve şirada da, görülmeyen nakd, kabz edilince ayn olmakta, sözleşme yerinde lazım olan tayin hâsıl olmaktadır.] Hediyeyi kabul etmek sünnettir. Mükellef olmak ve kendi mülkünü hediye etmek şarttır. Hediye, söz veya hâl ile olan (İcap) ve (Kabul) ile hâsıl ve sözleşme yerinde kabz edilmekle tamam olur. Lüzumsuz şartla batıl olmaz. Şartı yapsa da olur, yapmasa da olur.
Hediye verirken, belli bir şeyi, karşılık istemek, birisine olan borcunu ödemesini şart etmek câizdir. Hediyenin ve karşılığının, ayrılmadan önce verilmeleri lâzımdır. Taam bulunan çantayı, eşya bulunan evi, yük bulunan hayvanı hediye sahih olmaz. Bunları boş iken veya yalnız yüklerini hediye etmek sahih olur. Yani (Meşgul) değil, (Şagil) hediye edilir. Koyundaki yün, dikili ağaç, ağaçtaki meyve, memedeki süt hediye edilemez. Ayırması zarar verecek parça, ayrılarak hediye edilemez. 1 liralık altını, 4 çeyrek altın ile değiştirirken, 2 karşılıktan birinin ağırlığı fazla olur, bunu helal ederse câiz olur. Çünkü, ayırması zarar verecek şeyi ayırmadan hediye etmiş olur. Eti, daha ağır ete satarak fazlasını hibe etmek ise, câiz olmaz. Çünkü, fazlasını ayırmak zarar vermez. Alacağını borcluya hibe eden, artık bunu geri isteyemez. 7 şeyden biri varsa, ayn olan hediye de teslimden sonra geri alınamaz. Bunlar bulunmazsa, hakim kararı ile geri almak sahih olur ise de, mekruhtur. 7 mâni: Verilen aynda kıymetini arttıran ziyâdelik hâsıl olmak, ikisinden birinin ölmesi, hediyenin karşılığı olduğu bildirilerek bir hediye vermek [bunu başkasının da vermesi rücua mâni olur], hediye edilen malın alanın mülkünden çıkması, ikisi arasında nikah bulunmak, aralarında nikahı ebedî haram eden akrabalık bulunmak, hediye edilen malın helak olması, geri almaya mâni olurlar. Sadaka, fakire verilen hediyedir. Deyn olan hediyeyi ve sadakayı geri almak hiç câiz değildir. Birinin borcunu ondan izinsiz ödeyerek, onu kendine borclu yapmak câiz değildir. Şâfiî ve Mâlikî mezheplerinde, fâiz, yalnız gıda maddelerinde ve parada olur.
Ödünç alıp vermekte faiz nasıl olur?