(Hayız), akmak demektir. 8 yaşını bitirip, 9 yaşına bastıktan birkaç gün veya ay, yahut seneler sonra, sıhhatli bir kızın veya adet zamanı son dakikasından itibaren (Tam temizlik) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve en az 3 gün, yani ilk görülmesinden itibaren 72 mutedil yani vasati saat devam eden kana denir. Buna (Sahih kan) da denir. Adet zamanından sonra başlayan 15 veya daha ziyâde gün içinde hiç kan görülmezse ve öncesi ve sonrası hayız günleri olursa, bu temiz günlere (Sahih temizlik) denir. 15 veya daha ziyâde temiz gün içinde fâsid kan yani istihaza kanı bulunursa, bu günlerin hepsine (Hükmi temizlik) veya (Fâsid temizlik) denir. Hayız müddeti içinde kan görülmeyen günlere de (Fâsid temizlik) denir. Sahih temizliğe ve hükmi temizliğe (Tam temizlik) denir. Tam temizlikten önce ve sonra görülüp, 2 vasati gün devam eden kanlar 2 ayrı hayız olurlar. Beyazdan başka her renge ve bulanık olana hayız kanı denir. Bir kız, hayız görmeye başlayınca (baliğa) olur. Yani kadın olur. Hayız görmeyen kızın ve menisi olmayan oğlanın, 15 yaş tamam olunca, baliğ sayılacağı (Dürr-i Yekta) şerhinde yazılıdır. Hayız kanı görüldüğü andan, kesildiği güne kadar olan günlerin sayısına (Adet zamanı) denir. Adet zamanı en çok 10 gündür. En az 3 gündür. Şâfiî ve hanbeli mezheplerinde, en çoğu 15, en azı bir gün, malikide en çoğu 15 gün ise de, ilk görülen kan hayız olur. Maliki ve Şâfiî mezhebini taklit eden hanefi mezhebindeki bir kadının adeti 10 günü aşarsa, bu günlerde kılmadığı namazlarını temizlendikten sonra kaza eder.
Hayız kanının durmadan hep akması lazım değildir. İlk görülen kan kesilip, 3 gün sonra tekrar görülürse, aradaki temizlik, fâsid temizlik olup söz birliği ile hep aktı kabul edilir. 10. gününden önce görülürse, İmâm-ı Muhammed’in İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’den rivayet ettiğine göre, 10 gün içinde hep aktı kabul edilir. İmâm-ı Muhammed’in bildirdiği başka bir rivayet de vardır. İmâm-ı Ebû Yusuf’a ve Şâfiî’ye ve Maliki’ye göre ise, 15. günden önce görülünce, bütün temizlik günlerinde hep aktı kabul edilir. Bir kız, bir gün kan, sonra 14 gün temizlik, sonra bir gün kan görse ve bir kadın, bir gün kan, 10 gün temizlik ve 1 gün kan görse veya 3 gün kan, 5 gün temizlik ve bir gün kan görse, İmâm-ı Ebû Yusuf’a göre, kızın ilk 10 günü hayız olur. Birinci kadının adet günü kadarı hayız olup sonraki günlerin hepsi istihaza olur. 2. kadında, 9 günün hepsi hayız olur. İmâm-ı Muhammed’in birinci rivayetine göre, yalnız ikinci kadının 9 günü hayız olur. İmâm-ı Muhammed’in 2. rivayetine göre, yalnız 2. kadının ilk 3 günü hayız olup diğerleri hayız olmazlar. Biz, aşağıdaki bilgilerin hepsini, (Mülteka) kitabından tercüme ederek, İmâm-ı Muhammedin birinci rivayetine göre yazdık. Bir gün, tam 24 mutedil, yani vasati saat demektir. Evlenmemiş (Bakire) kadınların, yalnız hayız zamanında, evli olanların ise her zaman, fercin ağzına (Kürsüf) denilen bez veya saf nebati pamuk koymaları ve buna koku sürmeleri müstehaptır. Suni pamuk sıhhate zararlıdır. Kürsüfün hepsini fercin içine sokmaları mekruhtur. Kürsüf üzerinde, aylarca, her gün kan lekesi gören kız, ilk 10 gün hayzlı, sonra 20 gün istihazalı kabul edilir. (İstimrar) denilen bu kan kesilinceye kadar, hep böyle devam eder.
Bir kız, 3 gün kan görüp, bir gün görmese, sonra bir gün görse, 2 gün görmese, bir gün daha görüp bir gün görmese, yine bir gün görse, bu 10 günün hepsi hayız olur. Her ay, bir gün kan görse, 1 gün görmese, böyle 10 gün birer gün görüp görmese, gördüğü günlerde namazı ve orucu terkeder. Ertesi günlerde gusül abdesti alıp namazlarını kılar (Mesail-i şerh-i vikâye). Mâlikî mezhebi s.889 dadır.
3 günden, yani 72 saatten, 5 dakika bile az olan ve yeni başlayan için 10 günden çok sürünce, 10. günden sonra ve yeni olmayanlarda adetten çok olup 10 günü de aşınca, adetten sonraki günlerde gelmiş olan ve hamile ve ayese [ihtiyar] kadınlardan ve 9 yaşından küçük kızlardan gelen kanlar, hayız olmaz. Buna (İstihaza) veya (Fâsid kan) denir. Kadın 55 yaşlarında (Ayese) olur. Adeti 5 gün olan, güneşin yarısı doğunca kan görüp, 11. sabahı güneşin 3’te 2’si doğarken kan kesilse, yani 10 günü birkaç dakika aşmış olsa, adet zamanı olan 5 günden sonra gelenler, istihaza olur. Çünkü, güneşin doğma zamanının altıda biri kadar, 10 günü ve 10 geceyi aşmıştır. 10 gün tamam olunca gusül edip, adetten sonraki günlerde kılmadığı namazları kaza eder.
İstihaza günlerinde bulunan bir kadın, idrarını tutamayan veya sık sık burnu kanayan kimse gibi, özür sâhibi olur. Namaz kılması ve oruç tutması lazım olur ve kan gelirken dahi vaty câiz olur. İstihaza kanı hastalık alâmetidir. Uzun zaman akması, tehlikeli olur. Tabibe müraceat etmek lazım olur. Kardeş kanı (Sang-dragon) denilen kırmızı sakızı toz edip sabah, akşam birer gramı su ile yutulursa, kanı keser. Günde 5 gram alınabilir.
İmâm-ı Muhammed’in bir kavline göre, bir kız, ömründe ilk olarak, bir gün kan görse, sonra 8 gün görmese ve 10. gün yine görse, 10 günün hepsi hayız olur. Fakat, bir gün görse, 9 gün görmese, 11. günü yine görse, hiçbiri hayız olmaz. Kan görülen 2 gün istihaza olur. Çünkü, 10. günden sonra görülen kandan önceki temizlik günlerinin, İmâm-ı Muhammed’e göre hayız sayılmıyacağı yukarıda bildirilmişti. 10 ve 11. günleri kan görürse, aradaki temizlikler de hayız sayılarak, 10 günü hayız, 11. günü istihaza olur.
Bir kadının hayız ve temizlik zamanı çok defa, her ay aynı gün sayısında olur. Burada bir ay demek, bir hayız başından, 2. hayız başına kadar geçen zaman demektir. Adet zamanı belli olan kadın, bir kere, başka sayıda sahih kan görünce adeti değışır. Temizlik sayısı da, bir kere, başka sayıda sahih temizlik görmekle değişir. Fâsid kan ve fâsid temizlik, adeti değiştirmez.
Yeni hayzdaki kan müddeti, 10 günü geçerse ve bunun 3 veya ziyâde günü, önceki adet zamanı günlerine rastlamazsa, adet zamanı değişirse de, gün sayısı değişmez. Adet zamanına rastlarsa, rastladığı gün sayısı hayız, kalanı istihaza olur. Adeti 5 gün kan ve 55 gün temizlik olan kadın, 5 kan, 46 temizlik, 11 kan görse, adet zamanı değişir, sayısı değişmez. 5 kan, 57 temizlik, 3 kan, 14 temizlik, bir kan görse, sayısı 3 olur. Zamanı değişmez. Buradaki 14 günlük fâsid temizlik, devamlı kan demektir. Yeni hayzdaki kan müddeti, 10 günü geçmezse ve sonra sahih temizlik olursa, kan günlerinin hepsi yeni hayız olur. Sonra sahih temizlik olmazsa, önceki adet sayısı değişmez. Adetten sonra ve 10 günden önce kesildiği namaz vaktinin sonu yaklaşıncıya kadar beklemesi müstehab olur. Sonra gusül edip, o vaktin namazını kılar. Sonra vaty câiz olur. Beklerken, gusülü ve namazı kaçırırsa, namaz vakti çıkınca gusülsüz vaty câiz olur.
Kızda ilk olarak ve kadında adetinden 15 gün sonra görülen kan 3 günden önce kesilince, namaz vaktinin sonu yaklaşıncaya kadar bekler. Sonra gusletmeden yalnızca abdest alıp, o namazı kılar ve önce kılmadıklarını kaza eder. O namazı kıldıktan sonra kan yine gelirse, namaz kılmaz. Yine kesilirse, vakit sonuna doğru yalnız abdest alıp, o namazı kılar ve kılmadıkları varsa kaza eder. 3 gün tamam oluncaya kadar böyle yapar. Fakat gusletse bile vaty helal olmaz.
Kan gelmesi 3 günü geçti ise, adetten önce kesilince, adet zamanı geçinceye kadar, gusletse bile vaty helal olmaz. Fakat namaz vakti sonuna kadar kan lekesi görmezse, gusül edip o namazı kılar. Kılmadıklarını kaza etmez. Oruç tutar. Kan kesildiği günden sonra, 15 gün hiç gelmezse, kesildiği gün, yeni adetinin sonu olur. Fakat, kan yine başlarsa, namazı bırakır. Tutmuş olduğu orucu Ramazandan sonra kaza eder. Kan durursa, yine namaz vaktinin sonuna yakîn gusül edip, namazını kılar. Oruç tutar. 10 güne kadar böyle devam eder. 10 günden sonra, kan görse de, tekrar gusletmeden kılar ve gusülden önce vaty helal olur. Fakat vatyden önce gusül abdesti almak müstehab olur. Fecir doğmadan önce kan kesilse, fecrin doğmasına, yalnız gusül abdesti alıp elbisesini giyecek kadar zaman olur da, Allahü ekber diyecek kadar fazla zaman kalmazsa, o günün orucunu tutar. Fakat, yatsıyı kaza etmesi lazım olmaz. Tekbîri söyleyecek kadar da zaman olursa, yatsıyı kaza etmesi de lazım olur. İftardan önce hayız başlarsa, orucu bozulur. Ramazandan sonra kaza eder. Namaz içinde hayız başlarsa, namazı bozulur. Temizlenince farz namazı kaza etmez. Nâfileyi kaza eder. Fecir doğduktan sonra, uyanınca kürsüfünde kan lekesi gören, o ânda hayzlı olur. Uyanınca, yatarken koyduğu kürsüfünü temiz gören, yatarken hayzdan kurtulmuştur. İkisine de yatsıyı kılmak farzdır. Çünkü, namazın farz olması, vaktinin son dakikasında temiz olmaya bağlıdır. Vakit namazını kılmadan önce hayız gören, bu namazı kaza etmez.
2 hayız arasında (Tam temizlik) bulunması lâzımdır. Bu tam temizlik (Sahih temizlik) ise, önceki ve sonraki kanların başka 2 hayız olacakları, söz birliği ile bildirildi. 10 günlük hayız müddeti içinde, kan görülen günler arasında bulunan temizlik günleri hayız kabul edilmekte, 10 günden sonraki istihazalı günler ise, temiz kabul edilmektedir. Bir kız 3 gün kan görüp, sonra 15 gün kesilse, sonra bir gün kan, sonra bir gün temizlik, sonra 3 gün kan görse, kan görülen ilk ve son 3 günler, 2 ayrı hayız olurlar. Çünkü, adeti 3 gün olacağından, 2. hayız, aradaki bir günlük kandan başlayamaz. Bu bir gün, önündeki tam temizliği fâsid yapar. Mollâ Hüsrev “rahmetullahi teâlâ aleyh” Gurer’inin şerhinde diyor ki (Bir kız, bir gün kan, 14 gün temizlik, bir gün kan, 8 gün temizlik, bir gün kan, 7 gün temizlik, 2 gün kan, 3 gün temizlik, 1 gün kan, 3 gün temizlik, 1 gün kan, 2 gün temizlik, 1 gün kan görse, İmâm-ı Muhammed’e göre, bu 45 günden yalnız, 14 günden sonra olan, 10 gün hayız olup diğerleri istihaza olur). Çünkü, bu 10 günden sonra tam temizlik olmadığı için, yeni hayız başlamaz. Sonraki temiz günler, hayız zamanında olmadıkları için, hep aktı kabul edilmez. (İmâm-ı Ebû Yusuf’a göre ise, ilk 10 gün ve 2 tarafı temizlik olan dördüncü 10 gün hayız olurlar). Çünkü, sonraki fâsid temizlik günleri, İmâm-ı Ebû Yusuf’a göre, hep aktı kabul edilir. Aşağıdaki 1. maddeye göre, 10 gün hayzdan sonra, 20 gün temizlik, sonra 10 gün [dördüncü 10 gün] hayız olur.
15 gün içinde hiç temiz gün olmadan, kan (İstimrar) ederse, adetine göre hesap olunur. Yani, adetinden sonra başlayarak bir evvelki ay içindeki temizlik günü kadar temizlik ve sonra adeti kadar hayız kabul edilir.
İstimrar kızda olursa, Arabî (Menhel-ül-varidin) ve türkçe (Mürşid-ün-nisa) kitaplarında, bunun 4 türlü olduğu bildirilmektedir:
1) İlk görülen kan istimrar ederse, ilk 10 gün hayız, sonra 20 gün temiz kabul edilir.
2) Kız, sahih kan ve sahih temizlik gördükten sonra istimrar ederse, bu kız, adeti belli olan kadın olur. Mesela, 5 gün kan görse, sonra 40 gün temiz olsa, istimrar başından 5 gün hayız, sonra 40 gün temiz kabul edilir. Kan kesilinceye kadar böyle devam eder.
3) Fâsid kan ve fâsid temizlik görürse, ikisi de adet kabul edilmez. Temizlik 15 günden az olduğu için fâsid ise, ilk görülen kan istimrar etmiş gibi kabul edilir. 11 gün kan ve 14 gün temiz olsa, sonra istimrar etse, birinci kan, 10 günü aştığı için fasittir. 11. ve istimrarın ilk 5 kan günleri temizlik günleri olup bu 5. günden sonra, 10 gün hayız, 20 gün temizlik olmak üzere devam eder. Temizlik tam olup kanlı gün karıştığı için fâsid ise, böyle fâsid temizlik ile kan günleri toplamı 30’u geçmezse, yine ilk kan istimrar etmiş gibi kabul edilir. 11 gün kan ve 15 gün temizlikten sonra istimrar etmesi böyledir. 16 günün ilk günü kanlı olduğu için, fâsid temizliktir. İstimrarın ilk 4 günleri temizlik olur. Toplamları 30’u aşar ise, ilk 10 gün hayız olup sonra istimrara kadar olan günlerin hepsi temiz kabul edilip, istimrardan sonra 10 gün hayız, 20 gün temiz olarak devam eder. 11 gün kan, sonra 20 gün temizlik, sonra devam etmek böyledir.
4) Sahih kan ve fâsid temizlik görürse, sahih kan günleri adet olur. Sonra 30 güne kadar temizlik kabul edilir. Mesela, 5 gün kan ve 14 gün temizlikten sonra istimrar etse, ilk 5 gün kan ve bundan sonra 25 gün temiz olur. Bu 25 günü tamamlamak için, istimrarın ilk 11 günü temiz kabul edilir. Bundan sonra, 5 günü hayız, 25 günü temiz olarak devam edilir. Bunun gibi, 3 gün kan, 15 gün temizlik, bir gün kan ve sonra 15 gün temizlikten sonra istimrar etse, ilk 3 gün sahih kan ve sonra istimrara kadar olan günlerin hepsi fâsid temizlik olup 3 gün hayız, sonra 31 gün temiz olur. İstimrar zamanında ise, 3 gün hayız, sonra 27 gün temiz olarak devam eder. 2. temizlik 14 gün olsaydı, İmâm-ı Ebû Yusuf’a göre hep aktı kabul edileceğinden, bunun ilk 2 günü de hayız, sonra 15 gün temizlik olmak üzere devam edilir. Çünkü, ilk 3 gün kan ve 15 gün temizlik sahih olduklarından, adet kabul olunurlar.
Adet zamanını unutan kadına Muhayire veya Dalle denir.
Nifas, lohusa demektir. Elleri, ayakları, başı belli olan düşükte gelen kan da nifastır. Nifas zamanının azı yoktur. Kan kesildiği zaman, gusül edip namaza başlar. Fakat, adeti kadar gün geçmeden, cima edemez. En çok zamanı 40 gündür. 40 gün tamam olunca, kan kesilmese de, gusül edip, namaza başlar. 40 günden sonra gelen kan, istihaza olur. 1. çocuğunda, 25 günde temizlenen kadının adeti, 25 gün olur. Bu kadının 2. çocuğunda kan, 45 gün gelse nifası 25 gün sayılıp, 20 günü istihaza olur. 20 günlük namazlarını kaza eder. O hâlde nifas gününü de ezberlemek lâzımdır. 2. çocukta kan, 40 günden önce, mesela 35 günde kesilirse, bunun hepsi nifas olur ve adeti 25 günden, 35 güne değişmiş olur. Ramazanda, sahurdan [yani fecirden] sonra, hayzdan veya nifastan kesilen o gün yemez, içmez. Fakat, o günü kaza eder. Hayız ve nifas sahurdan sonra başlarsa, ikindiden sonra da olsa, o gün yiyip, içer.
Hayız ve nifas günlerinde namaz, oruç, câmi içine girmek, Kurân-ı Kerîmi okumak ve tutmak, tavaf, cima, 4 mezhepte de haramdır. Oruçları kaza eder. Namazları kaza etmez. Namazları affolur. Her namaz vaktinde abdest alıp, o namazı kılacak kadar zaman oturup zikir, tesbîh ederse, en iyi namazın sevâbını kazanır.
[8 yaşını tamamlayan kıza, anasının, anası yoksa, ninelerinin, ablalarının, hala ve teyzelerinin hayız ve nifas ilmini bildirmeleri farzdır. Bildirmezlerse, kendileri ve zevcleri büyük günaha girerler.]
Cevhere kitabında buyuruyor ki (Kadının, hayız başladığını kocasına bildirmesi lâzımdır. Kocası sorunca bildirmezse, büyük günah olur. Temiz iken, hayız başladı demesi de, büyük günahtır. Peygamberimiz “sallallâhü aleyhi ve sellem”, (Hayzın başladığını ve bittiğini kocasından saklayan kadın mel’undur) buyurdu. Hayız halinde de, temiz iken de kadına dübüründen yaklaşmak haramdır. Büyük günahtır). Böyle yapan, mel’undur. Puştluk, yani cinsi sapıklık denilen oğlan kirletmek daha büyük günahtır. Buna (Livâta) denir. Enbiyâ sûresinde, livâtaya (Habis iştir) buyuruyor. Kadızade’nin, Birgivi şerhinde, Peygamberimiz, (Lut kavmi gibi livâta yapanları, suç üstü yakalarsanız, ikisini de öldürünüz!) buyurdu. Bazı âlimler, ikisini de yakmalıdır, dedi. Livâta yapanlar arasında sürat ile yayılan Aids denilen korkunç hastalığın domuz eti yiyenlerde daha vahim olduğu Amerika’da tesbit edilmiştir. 1985 de virüsü teşhis olunan bu hastalığın ilacı bulunamamıştır.
Kaynak: Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye