Sual: “İnsan hakları” tabiri ne demektir? İslamiyette insan hakları nelerdir?
Cevap: İnsan hakları; insanların, renk, ırk, dil farkı gözetmeden siyâsî (politik), iktisâdî (ekonomik), içtimâî (sosyal) haklarını korumak, garanti altına almak ve bu hakların kullanılmasını temin etmektir.
İnsan, medenî yaşamak için yaratılmıştır. Medeniyet ise, tâmîr-i bilâd ve terfih-i ibâd’dır. Yâni beldeleri bayındır hâle getirmek, memleketleri kalkındırmak, fennî her çeşit gelişmeyi insanların, milletlerin hürriyetleri, râhat ve huzûr içinde yaşamaları için kullanmak demektir. İlk insan ve ilk peygamber Âdem aleyhisselâmdan îtibâren insanlar, medenî olarak yaşamış ve şahsî haklarını kullanmışlardır. Peygamberlerin bildirdiklerine îmân edip bu yolda gittikleri müddetçe, insanlık huzûr içinde yaşamıştır.
İnsanlar, ilâhî dinlerden uzaklaşınca sâhib oldukları bütün haklardan mahrûm kaldılar. Zâlim diktatörlerin, kralların zulmü altında inlediler. Siyâsî, iktisâdî ve içtimâî haklarını elde edebilmek için mücâdeleye başladılar. Milâdî 6. yüzyılda İslâmiyetin doğuşu ile insanlık, medenî hakların zirvesine ulaştı. Peygamber efendimizin Vedâ Hutbesi’nde bu husus açıkça görülmektedir. İslâmiyetin yayıldığı, hâkim olduğu yerlerde din, dil, ırk farkı gözetmeksizin bütün insanlar, insanlık hak ve hürriyetlerini asırlarca kullandılar, adâlet içinde müreffeh bir hayat yaşadılar. Bu haklardan mahrum kalan milletler ise mücâdelelerini devâm ettirdiler. Ancak 18. yüzyılda Fransız İhtilâli ile bâzı haklar elde edebildi. 20. yüzyıldaki İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile de bu hakları genişlettiler. Halbuki İslâmiyet, Fransız İhtilâlinden 12, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nden 14 asır önce insanların hak ve hürriyetlerini garanti altına almıştı. Vedâ Hutbesi’nde; “Ey insanlar! Rabbiniz birdir. Babanız da birdir; hepiniz Âdem’in çocuklarısınız, Âdem ise topraktandır. Allah katında en kıymetliniz, takvâsı en çok olanınızdır. Arabın Arab olmayana bir üstünlüğü yoktur. Üstünlük ancak takvâ iledir.” “Kimin yanında bir emânet varsa onu sâhibine versin. Ne zulmediniz, ne de zulme uğrayınız.” “Kan dâvâları tamâmen kaldırılmıştır.” “Ey insanlar! Kadınların haklarını gözetmenizi ve bu hususta Allahü teâlâdan korkmanızı tavsiye ederim. Sizin kadınlar üzerinde, onların da sizin üzerinizde hakları vardır.” “Din kardeşinizin hakkına tecâvüz helâl değildir.” “Ey insanlar! Allahü teâlâ her hak sâhibine hakkını (Kur’ân-ı kerîmde) vermiştir.” buyrularak insanların can, mal emniyeti, fikir, vicdan hürriyeti gibi bütün hakları teminât altına alınmıştır. 14 asır sonra kaleme alınan İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ndeki “Herkesin yaşama hürriyeti, hiç kimseye zulmedilemeyeceği, kânun önünde herkesin eşit olduğu, erkek-kadın ve ırk ayırımı yapılmayacağı” gibi değişik maddeler Vedâ Hutbesi’nde “Ey insanlar! Rabbiniz birdir, babanız da birdir. Hepiniz Âdem’in çocuklarısınız…” ifâdesi ile özetlenmektedir. Eğer yeryüzündeki insanlar, İslâmiyetin kendilerine temin ettiği bu hak ve hürriyetleri öğrenselerdi seve seve Müslüman olur veya bunların tatbik edilmesini isterlerdi. Nitekim batıdaki insan hakları ile alâkalı çalışmalar, İslâmiyetin tesiri ile olmuştur.
Bilhassa ortaçağda, Müslümanların hâkim oldukları yerlerde, Müslüman olsun veya olmasın herkese âdil muâmele yapılıyordu. Renk, dil, ırk farkı gözetmeksizin herkes inancında, ibâdetinde mülk edinmede, ticâret yapmakta, mahkemelere mürâcaatta hep hürdü. Aynı çağda Hristiyan âleminde ise durum, İslâm âleminin tam aksineydi. Hıristiyanlar, kendi dindaşlarına bile zulüm, işkence yapmaktan geri durmuyorlardı. Asîl denilen îtibârlı âileler ile kilisenin haklı-haksız her dedikleri oluyor, istekleri yerine getiriliyordu. İslâm âlemindeki huzûru, refahı, adâleti işiten, bizzât gidip gören Hıristiyan ülke insanları, kendilerinin de Müslümanlarca yönetilmesini, arzû eder hâle geldiler. Hıristiyan batı dünyâsındaki reform hareketlerinin itici gücü, İslâm âlemi oldu.
Batı dünyâsında hor görülen, ezilen insanlar; İslâm âleminden görüp öğrendikleri hürriyet düşüncesinden etkilendikçe Avrupa’da insan hakları konusunda gelişmeler başladı. 18. yüzyılda yaşıyan John Locke, Montesquieu, Voltaire ve Jean Jacques Rousseau gibi filozofların bu gelişmelere önemli katkıları oldu. İnsan hakları olarak istenenler ise, kânun önünde eşitlik, kişinin güvenliği, düşünce-inanç hürriyeti, siyâsî ve mülkiyet hakları gibi şeylerdi.
Tavsiye Yazı –> İslam Dininin Esasları Nelerdir?