Hayız müddetinin en azı 3 gündür, en çoğu 10 gündür. Nifasın ekalline hudud yoktur, ne vakit kesilirse, gusül edip, namaz kılmak gerek ve oruç tutmak gerek. En çoğu 40 gündür. Eğer, hayız kanı 3 günden eksikte kesilse, hayız sanıp, namazını kılmadıysa, kaza eder. Gusül lazım değildir. Ve eğer 3 gün tamam oldukta kesilse, gusül edip, vakit namazını kılar. 10 gün tamam oldukta, kesilse de kesilmese de gusül edip namazını kılar. Nifasın 40 günü tamam olunca, guslettikte, kesilse de, kesilmese de, kılar. Hayız ve nifas günlerinde, her türlü akıntı, kan hükmündedir. (Sarı olsun, bulanık olsun).
Hayzın 10 günü içinde veya nifasın 40 günü içinde, bir 2 gün kan gelmese, kesildi sanıp, gusül ederek oruç tutsa, sonra yine müddeti içinde kan gelse, o oruçları kaza etmek gerektir. Kesildikte yine gusletmek gerekir. Eğer adetinden evvel kesilse, lakin 3 günden sonra olsa, gusül edip namazını kıla. Lakin adeti geçmeyince eri ile cima etmeye. Nifas dahi böyledir. Eğer adetten ziyade kesilse, lakin 10 günde veya daha eksikte kesilse, hep hayzdır. Eğer, 10 gün tamam oldukta kesilmeyip aksa, adetinden ilerisi hayız olmaz, o günlerin namazlarını kaza eder. Nifasın 40 günü dahi hayzın 10 günü gibidir.
Ramazanda tan yeri ağardıktan sonra, hayız ve nifas kesilse, o günü yemeğip ve içmeyip imsak ede. Lakin, oruç olmaz. Kazası lazımdır. Ve eğer, tan yeri ağardıktan sonra kan gelse, ikindiden sonra görürse de, o günü, gizli yiye ve içe. Umumiyetle, bir avret kan görse, namazdan ve oruçtan vazgeçe. Ve eğer, 3 gün olmadan kesilse, namazın son vaktine dek, sabrede, kan görülse, namaz kılmaya ve eğer gelmezse, abdest alıp namazını kıla, eğer yine kan gelse, yine namazdan fariğ ola. Eğer ki yine kesilse, namazın son vaktine dek eğlene, gelmezse, abdest alâ ve namazını kıla. 3 güne dek böyle eyleye, gusül lazım değildir. Yalnız abdest kifâyet eder. 3 günden sonra kesilse, yine namazın ahırına dek bekleye, gelmezse gusül ede ve namazını kıla, gelirse, namazdan vazgeçe. Kıyas üzere on güne varınca, ondan sonra gusül ede ve namazını kıla, kan akarsa da. Nifasta dahi, böyledir. Lakin, her kesildikçe gusül lazımdır. Bir günde kesilir ise de. Ramazanda, eğer tan yeri ağarmadan kesilse niyet edip, orucunu tuta. Eğer kuşluk vakti veya ikindiden sonra, yine kan gelse, o oruç oruç olmaz. O günü dahi, sonra kaza eder.
Eğer düşük düşerse, parmağı, ya saçı, ya ağzı veya burnu belli olursa, bütün çocuk doğurmuş gibi olur. Eğer hiç bir yeri belli değilse, nifas olmaz. Lakin, 3 gün ya daha ziyade akarsa, hayız olur. Eğer hayzdan kesileli 15 gün veya daha ziyade olup da düşmüş, eğer 3 günden eksik kesilir ise veya daha hayız kesileli 15 gün olmamış ise, hayız değildir. Burun kanı gibidir. Namazını kılması lazımdır. Ve orucunu dahi tuta. Eri ile yatmadan önce gusül lazım değildir.
[Büyük İslam alimi Muhammed Birgivi, kadınların hayız ve nifas hallerini hanefi mezhebine göre bildiren Zuhr-ül-müteehhilin isminde çok kıymetli bir kitap yazmıştır. Kitap arabidir. Allame-i Şami Seyyid Muhammed Emin ibni Abidin, bu kitabı genişleterek, Menhelü’l-varidin ismini vermiştir. İmam-ı Birgivi, [m. 1573] de taundan vefat etti. Anadoluda, Aydın velayetinin Birgi kasabasındadır. İbni Abidin, [m. 1836] de Şamda vefat etti. Menhel’de diyor ki her müslüman erkeğin ve kadının ilmihal öğrenmesi farz olduğunu fıkıh âlimleri söz birliği ile bildirdi. Bunun için, kadınların ve zevclerinin hayız ve nifas bilgilerini öğrenmeleri lazımdır. Zevcleri, kadınlara öğretmeli, kendileri bilmiyorsa, bilen kadınlardan öğrenmesi için izin vermelidir. Zevci izin vermeyen kadının, zevcinden izinsiz gidip öğrenmesi lazımdır. Kadınlara mahsus olan bu bilgi, şimdi unutulmuş, bilen din adamı kalmamış gibidir. Zamanın din adamları, hayız, nifas ve istihaza kanlarını ayıramıyorlar. Bunları uzun bildiren kitapları yoktur. Kitabı olan da, okumaktan ve anlamaktan acizdir. Çünkü, bu bilgiyi anlamak güçtür. Halbuki abdest, namaz, Kur’ân-ı Kerîm, oruç, îtikâf, hac, baliğ olmak, evlenmek, boşanmak, kadının ittet zamanı ve istibra ve daha nice din işleri için, kan bilgilerini öğrenmek lazımdır. Bu bilgiyi iyi anlayabilmek için, ömrümün yarısını harc ettim. Öğrendiklerimi, din kardeşlerime kısa ve açık olarak anlatmaya çalışacağım:
(Hayız), 8 yaşını doldurmuş sıhhatli bir kızın veya adet zamanı son dakikasından tam temizlik geçmiş olan kadının önünden çıkan ve en az 3 gün devam eden kana denir. Buna (Sahih kan) da denir. Adet zamanından sonra başlıyan 15 veya daha ziyade gün içinde hiç kan görülmezse ve öncesi ve sonrası hayız günleri olursa, bu temiz günlere (Sahih temizlik) denir. 15 veya daha ziyade temiz günden önce veya sonra veya 2 sahih temizlik arasında fasid kan günleri bulunursa, bu günlerin hepsine (Hükmi temizlik) veya (Fasid temizlik) denir. Kan görülmeyen 15 günden az günlere de (Fasid temizlik) denir. Sahih temizliğe ve hükmi temizliğe (Tam temizlik) denir. Tam temizlikten önce ve sonra görülüp 3 gün devam eden kanlar 2 ayrı hayız olurlar. Beyazdan başka her renge ve bulanık olana hayız kanı denir.
Bir kız, hayız görmeye başlayınca (baliğa) olur. Yani kadın olur. Kan görüldüğü andan, kesildiği güne kadar olan günlerin sayısına (Adet zamanı) denir. Adet zamanı en çok 10 gündür. En az 3 gündür. Şâfiî ve Hanbeli mezheplerinde, en çoğu 15, en azı 1 gündür.
Hayız kanının durmadan hep akması lazım değildir. İlk görülen kan kesilip, birkaç gün sonra tekrar görülürse, aradaki 3 günden az olan temizlik, söz birliği ile hep aktı kabul edilir. 3 gün ve daha çok süren temizlik, hayzın 10. gününden önce biterse, imam-ı Muhammedi’n, İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe’den rivayet ettiğine göre, 10 gün içinde hep aktı kabul edilir. İmam-ı Muhammedin bildirdiği başka bir rivayet de vardır. İmam-ı Ebû Yusuf’a göre ise, 15. günden önce biten bütün temizlik günlerinde hep aktı kabul edilir. Bir kız, 1 gün kan, sonra 14 gün temizlik, sonra bir gün kan görse ve bir kadın, 1 gün kan, 10 gün temizlik ve bir gün kan görse, veya 3 gün kan, 5 gün temizlik ve 1 gün kan görse, imam-ı Ebû Yusuf’a göre, kızın ilk 10 günü hayız olur. Birinci kadının adet günü kadarı hayız olup sonraki günlerin hepsi istihaza olur. 2. kadında, 9 günün hepsi hayız olur. İmam-ı Muhammedin “rahime-hullahü teâlâ” 1. rivayetine göre, yalnız 2. kadının 9 günü hayız olur. İmam-ı Muhammedin 2. rivayetine göre, yalnız 2. kadının ilk 3 günü hayız olup diğerleri hayız olmazlar. Biz, Mülteka’dan tercüme ederek, aşağıdaki bilgilerin hepsini, imam-ı Muhammedin birinci rivayetine göre yazdık. 1 gün, tam 24 saat demektir. Evlenmemiş (Bakire) kadınların, yalnız hayız zamanında, evli olanların ise her zaman, fercin ağzına (Kürsüf) denilen bez veya pamuk koymaları ve buna koku sürmeleri müstehaptır. Kürsüfün hepsini fercin içine sokmaları mekruhtur. Kürsüf üzerinde, aylarca, her gün kan lekesi gören kız, ilk 10 gün hayzlı, sonra 20 gün istihazalı kabul edilir. (İstimrar) denilen bu kan kesilinceye kadar, hep böyle devam eder. Bir kız, 3 gün kan görüp, bir gün görmese, sonra bir gün görse, 2 gün görmese, bir gün daha görüp bir gün görmese, yine bir gün görse, bu 10 günün hepsi hayız olur. Her ay, bir gün kan görse, bir gün görmese, böyle 10 gün birer gün görüp görmese, gördüğü günlerde namazı ve orucu terkeder. Ertesi günlerde gusül abdesti alıp namazlarını kılar [Mesail-i şerh-i vikaye]. 3 günden, yani 72 saatten, 5 dakika bile az olan ve yeni başlıyan için 10 günden çok sürünce, 10. günden sonra ve yeni olmayanlarda adetten çok olup 10 günü de aşınca, adetten sonraki günlerde gelmiş olan ve hamile ve ayese [ihtiyar] kadınlardan ve 9 yaşından küçük kızlardan gelen kanlar, hayız olmaz. Buna (İstihaza) veya (Fasid kan) denir. Kadın 55 yaşlarında (Ayese) olur. Adeti 5 gün olan, güneşin yarısı doğunca kan görüp, 11. sabahı güneşin 3’te 2’si doğarken kan kesilse, yani 10 günü birkaç dakika aşmış olsa, adet zamanı olan 5 günden sonra gelenler, istihaza olur. Çünkü, güneşin doğma zamanının 6’da 1’i kadar, 10 günü ve 10 geceyi aşmıştır. 10 gün tamam olunca gusül edip, adetten sonraki günlerde kılmadığı namazları kaza eder.
İstihaza günlerindeki kadın, idrarını tutamayan veya devamlı burnu kanayan kimse gibi, özür sahibi olur. Namaz kılması ve oruç tutması lazım olur ve kan gelirken dahi vaty caiz olur.
İmam-ı Muhammedin bir kavline göre, bir kız, ömründe ilk olarak, bir gün kan görse, sonra 8 gün görmese ve 10. gün yine görse, 10 günün hepsi hayız olur. Fakat, bir gün görse, 9 gün görmese, 11. günü yine görse, hiçbiri hayız olmaz. Kan görülen 2 gün istihaza olur. Çünkü, 10. günden sonra görülen kandan önce temizlik günlerinin, hayız sayılmıyacağı yukarıda bildirilmişti. 10. ve 11. günleri kan görürse, aradaki temizlikler de hayız sayılarak, 10 günü hayız, 11. günü istihaza olur.
İstihaza kanı hastalık alâmetidir. Uzun zaman akması, tehlikeli olur. Tabibe müracaat etmek lazım olur. Kardeş kanı (Sangdragon) denilen kırmızı sakızı top edip sabah, akşam birer gram su ile yutulursa, kanı keser. Günde 5 gram alınabilir. Bir kadının hayız ve temizlik zamanı çok defa, her ay aynı gün sayısında olur. Burada bir ay demek, bir hayız başından, 2. hayız başına kadar geçen zaman demektir. Her kadının kendi hayız ve temizlik gün sayılarını ve saatlerini, yani adetlerini ezberlemesi lazımdır. Adetleri çok sene değişmez. Değışırse, yeni adetlerini, yani yeni hayız ve temizlik günlerini ezberlemelidir.
[Adetin değişmesini (Menhel) kitabı şöyle bildirmektedir: Kadın bir önceki adetinin zamanına ve sayısına uygun kan görürse, hayzın değişmediği anlaşılır. Uygun olmazsa adetin değiştiği anlaşılır ki bunun çeşitleri, aşağıda bildirilmiştir. Bir kere uygun olmayınca, adet değişti kabul edilir. Fetva da böyledir. Adeti 5 gün olan, sahih temizlikten sonra 6 gün kan görürse, bu 6 gün yeni hayız olur ve yeni adeti olur. Temizlik gün sayısı da bir defada değişir. Bu değişince, adetin zamanı değişmiş olur. Adeti 5 gün kan ve 25 gün temizlik iken, zamanında 3 gün kan ve 25 gün temizlik olsa yahut 5 gün kan ve 23 gün temizlik olsa, birincisinde kan, ikincisinde temizlik sayısı değişmiş olur. Bunun gibi, 10 günü aşarak fasid olan kan olursa ve bunun sondan 3 veya daha çok günü önceki adeti olan günlerine rastlar ve önceki adetinin kalan son kısmı yeni sahih temizliğe rastlarsa, adeti olan günlere rastlıyan günler, yeni adeti olur. Adeti değişmiş olur. Adeti 5 gün iken temizlik sayısı bitmeden 7 gün önce kan başlasa ve 11 gün devam etse, bu kan, 10 günü aştığı için, fasid kandır. Bunun 3 günden fazlası, yani 4 günü, önceki adet günleri içinde bulunmakta, önceki adetin artan bir günü, yeni sahih temizlik içinde bulunmaktadır. Adet zamanı değişmemiş, sayısı 4 olmuştur. Bu 2 şekilde adetin değişmesini daha açıklıyalım:
Evvelki sayısından farklı olan sonraki kan günleri, 10 günden fazla olur ve bunun 3 veya daha fazla günü, önceki adet günleri içinde bulunmazsa, adetin zamanı değişir. Sayısı değişmeyip ilk görüldüğü günden başlar. Adeti 5 gün olan kadın, sonraki ayda bu 5 günde hiç kan görmeyip veya baştan 3 gününde görmeyip, sonra 11 gün görse, ilk görülen günden başlıyarak hayzı 5 gün olup zamanı değişmiş olur. 3 veya daha fazla kan günleri, önceki adet günleri içinde bulunursa, yalnız bu günleri hayız olup kalanı istihaza olur. Adetinden 5 gün önce kan görse, adeti zamanında görmese ve adetinden sonra bir gün görse, aradaki 5 temiz gün, imam-ı Ebû Yusuf’a göre, hayız olup adeti değişmez. Adetinin son 3 günü ve sonra 8 gün kan görse, bunun ilk 3 günü hayız olup sayısı değişmiş olur. Sonraki kan günleri 10 günü geçmezse ve sonra sahih temizlik olursa hepsi hayız olur. Sonraki temizlik fasid ise, adeti değişmez. Adeti 5 gün iken, 6 gün kan, sonra 14 gün temizlik ve bir gün kan görse, adeti değişmez. Yukarıda bildirilenlerin iyi anlaşılması için, adeti 5 gün hayız ve 55 gün temizlik olan kadın üzerinde 11 misal verelim:
1) Bu kadın 5 gün hayız ve 15 gün temizlik ve 11 gün kan görürse, adet kanı 55 gün sonra olduğu için, önceki adeti içine kan rastlamaz. Adetin zamanı değişip, sayısı değişmez. 11 günün ilk 5’i de hayız olur.
2) 5 kan, 46 temizlik ve 11 kan olursa, 11 günün son ikisi, önceki adet zamanı içinde ise de, 3’ten az olduğundan, adetin sayısı değişmez. Yalnız zamanı değişir.
3) 5 kan, 48 temizlik, 12 kan olsa, 12 günün 7’si temizlik ve 5’i adet içinde olup hiç değişiklik olmaz.
4) 5 kan, 54 temizlik, 1 kan,14 temizlik, 1 kan olsa, ortadaki 1 kan günü, temizliğin son günü olur. 14 gün, nakıs temizlik olduğundan, kan günleri olur, bunun baştan 5 günü hayız olur. Adetin zamanı ve sayısı değişmez.
5) 5 kan, 57 temizlik, 3 kan, 14 temizlik, bir kan olsa, 3 kan, adet zamanındadır. Bundan sonraki 14 gün, kan sayılıp 11 günü aştığı için, adetin yalnız sayısı değişir.
6) 5 kan, 55 temizlik, 9 kan olsa, 9 günden sonra sahih temizlik olursa, 9 gün hayız olur. Yalnız sayı değişir. Adet zamanında da, sonra da 3 günden fazla vardır.
7) 5 kan, 50 temizlik, 10 kan olsa, 10 gün hayzdır. Temizlik adeti elli olmuştur. Kan günleri, adeti zamanında ve sayısındadır.
8) 5 kan, 54 temizlik, 8 kan olsa, 8 gün hayız olup 3 günden fazlası adet içindedir. Hayız ve temizlik sayıları bir gün değişmiştir.
9) 5 kan, 50 temizlik, 7 kan olsa, 7 gün hayız olup bundan nisâb miktarı adetten önce, 3 günden azı adetin içindedir. Hayzın zamanı ve adedi, temizliğin yalnız adedi değişmiştir.
10) 5 kan, 58 temizlik, 3 kan olsa, 3 gün yine hayız olup bundan 2 gün, adet günleri içinde, birisi ise sonradır. Hayzın adedi ve zamanı, temizliğin adedi değişmiştir.
11) 5 kan, 64 temizlik, 7 veya 11 kan olsa, birincisinde yedi gün hayız olup aded ve zaman değişmiştir. 2. hâlde, 11 günün başından 5 günü hayız olup 6 günü istihaza olur. Adetin yalnız zamanı değişir. Adedi 10 günü aştığı için değişmez. Temizlik adetinin sayısı değişir.
İmam-ı Fahruddin Osman Zeylai Tebyinü’l-hakaık kitabında ve Ahmed Şilbi’nin haşiyesinde diyor ki (Adetinden bir gün önce kan, 10 gün temizlik, bir gün kan görse, imam-ı Ebû Yusuf’a göre, kan görmediği 10 gün ile hayız başlayıp adeti kadar devam eder. Yeni hayzın ilk ve son günleri kansız olmaktadır. Çünkü adetten önce ve 10 günden sonra kan görülmüş olup aradaki fasid temizlik kan sayılmaktadır. İmam-ı Muhammede göre, bunun hiçbir günü hayız olmaz. Adeti 5 gün kan ve 25 gün temizlik olan kadın:
1- Bir gün evvel kanlı, bir gün temiz olsa, sonra kan istimrar etse ve 10 günü aşsa, Ebû Yusufa göre, 5 gün adeti hayız olur. Önceki ve sonraki günler istihaza olur. İmam-ı Muhammede göre, adetine rastlıyan 3 kanlı gün hayız olur. Bunlar da, adetinin 2, 3 ve 4. günleridir. Çünkü, adetinin 1. günü kan görmemiştir. Gördüğü günlerin 5. günü ise, adetin dışındadır.
2- Adetinin birinci günü kan görse, sonra bir gün temizlik, sonra kan istimrar ederek 10 günü aşsa, söz birliği ile 5 gün adeti hayız olur. Çünkü ilk ve son günleri kanlıdır.
3- Adetinin ilk 3 günü kan görse, diğer 2 günü temiz olsa, sonra istimrar ederek 10 günü aşsa, Ebû Yusufa göre, adeti olan 5 gün hayzdır. İmam-ı Muhammede göre, adetinin ilk 3 günü hayzdır. Çünkü, imam-ı Muhammede göre, hayzın ilk ve son günlerinin kanlı olması lazımdır).
Bahr’de ve Dürrü’l-münteka’da diyor ki (Kan, adet zamanını aşıp, 10 günden önce kesilince, kesildikten sonra, 15 gün içinde hiç gelmezse, aşırı geldiği günlerin hayız olacağı söz birliği ile bildirildi. Bu takdirde adet günü değişmiş olur. 15 gün ve gece içinde bir kere kan gelirse, adetini aşmış olanlar hayız olmaz, istihaza olur. İstihaza oldukları anlaşılınca, o günlerde kılmadığı namazları kaza eder). Adetten sonra ve 10 günden önce kesildiği namaz vaktinin sonu yaklaşıncaya kadar beklemesi müstehab olur. Sonra gusül edip, o vaktin namazını kılar. Sonra vaty caiz olur. Beklerken, gusülü ve namazı kaçırırsa, namaz vakti çıkınca, gusülsüz vaty caiz olur.
Kızda ilk olarak ve kadında adetinden 15 gün sonra görülen kan 3 günden önce kesilince, namaz vaktinin sonu yaklaşıncıya kadar bekler. Sonra, gusletmeden yalnız abdest alıp, o namazı kılar ve önce kılmadıklarını kaza eder. O namazı kıldıktan sonra kan yine gelirse, namaz kılmaz. Yine kesilirse, vakit sonuna doğru yalnız abdest alıp, o namazı kılar ve kılmadıkları varsa kaza eder. 3 gün tamam oluncıya kadar böyle yapar. Fakat gusletse bile vaty helal olmaz.
Kan gelmesi 3 günü geçti ise, adetten önce kesilince, adet zamanı geçinciye kadar, gusletse bile vaty helal olmaz. Fakat namaz vakti sonuna kadar kan lekesi görmezse, gusül edip o namazı kılar. Kılmadıklarını kaza etmez. Oruç tutar. Kan kesildiği günden sonra, 15 gün hiç gelmezse, kesildiği gün, yeni adetinin sonu olur. Fakat, kan yine başlarsa, namazı bırakır. Tutmuş olduğu orucu Ramazandan sonra kaza eder. Kan durursa yine namaz vaktinin sonuna yakın gusül edip, namazını kılar. Oruç tutar. 10 güne kadar böyle devam eder. 10 günden sonra, kan görse de tekrar gusletmeden kılar ve gusülden önce vaty helal olur. Fakat vatyden önce gusül abdesti almak müstehab olur. Fecir doğmadan önce kan kesilse, fecrin doğmasına, yalnız gusül abdesti alıp elbisesini giyecek kadar zaman olur da, Allahü ekber diyecek kadar fazla zaman kalmazsa, o günün orucunu tutar. Fakat, yatsıyı kaza etmesi lazım olmaz. Tekbiri söyleyecek kadar da zaman olursa, yatsıyı kaza etmesi de lazım olur. İftardan önce hayız başlarsa, orucu bozulur. Ramazandan sonra kaza eder. Namaz içinde hayız başlarsa, namazı bozulur. Temizlenince farz namazı kaza etmez. Nâfileyi kaza eder. Fecir doğduktan sonra, uyanınca kürsüfünde kan görse, o anda hayzlı olur. Uyanınca kürsüfünü temiz gören, yatarken hayzdan kurtulmuştur. İkisine de yatsıyı kılmak farzdır. Çünkü, namazın farz olması, vaktinin son dakikasında temiz olmaya bağlıdır. Vakit namazını kılmadan önce hayız gören, bu namazı kaza etmez.
2 hayız arasında (Tam temizlik) bulunması lazımdır. Bu tam temizlik, (Sahih temizlik) ise, önceki ve sonraki kanların başka 2 hayız olacakları, söz birliği ile bildirildi. 10 günlük hayız müddeti içinde, kan görülen günler arasında bulunan temizlik günleri hayız kabul edilmekte, 10 günden sonraki istihazalı günler ise, temiz kabul edilmektedir. Bir kız 3 gün kan görüp, sonra 15 gün kesilse, sonra bir gün kan, sonra bir gün temizlik, sonra 3 gün kan görse, kan görülen ilk ve son 3 günler, 2 ayrı hayız olurlar. Çünkü, adeti 3 gün olacağından, 2. hayız, aradaki bir günlük kandan başlayamaz. Bu bir gün, önündeki tam temizliği fasid yapar. Molla Husrev, (Gurer) inin şerhinde diyor ki (1 kız, 1 gün kan, 14 gün temizlik, 1 gün kan, 8 gün temizlik, 1 gün kan, 7 gün temizlik, 2 gün kan, 3 gün temizlik, 1 gün kan, 3 gün temizlik, 1 gün kan, 2 gün temizlik, bir gün kan görse, imam-ı Muhammed’e göre, bu 45 günden yalnız, 14 günden sonra olan, 10 gün hayız olup diğerleri istihaza olur). Çünkü, bu 10 günden sonra tam temizlik olmadığı için, yeni hayız başlamaz. Sonraki temiz günler, hayız zamanında olmadıkları için, hep aktı kabul edilmez. (İmam-ı Ebû Yusuf’a göre ise, ilk 10 gün ve 2 tarafı temizlik olan 4. 10 gün hayız olurlar). Çünkü, sonraki fasid temizlik günleri, imam-ı Ebû Yusuf’a göre, hep aktı kabul edilir. Aşağıdaki birinci maddeye göre, 10 gün hayzdan sonra, 20 gün temizlik, sonra 10 gün [4. 10 gün] hayız olur.
15 gün içinde hiç temiz gün olmadan, kan (İstimrar) ederse, adetine göre hesap olunur. Yani, adetinden sonra başlıyarak bir evvelki ay içindeki temizlik günü kadar temizlik ve sonra adeti kadar hayız kabul edilir.
İstimrar kızda olursa Menhelü’l-varidin risalesinde, bunun 4 türlü olduğu bildirilmektedir:
1- Görülen kan istimrar ederse, ilk 10 gün hayız, sonra 20 gün temiz kabul edilir.
2- Kız, sahih kan ve sahih temizlik gördükten sonra istimrar ederse, bu kız, adeti belli olan kadın olur. Mesela 5 gün kan görse, sonra 40 gün temiz olsa, istimrar başından 5 gün hayız, sonra 40 gün temiz kabul edilir. Kan kesilinceye kadar böyle devam eder.
3- Fasid kan ve fasid temizlik görürse, ikisi de adet kabul edilmez. Temizlik, 15 günden az olduğu için fasid ise, ilk görülen kan istimrar etmiş gibi kabul edilir. 11 gün kan ve 14 gün temiz olsa, sonra istimrar etse, birinci kan, 10 günü aştığı için fasittir. 11. ve istimrarın ilk 5 kan günleri temizlik günleri olup bu 5. günden sonra, 10 gün hayız, 20 gün temizlik olmak üzere devam eder. Temizlik tam olup kanlı gün karıştığı için fasid ise, böyle fasid temizlik ile kan günleri toplamı 30’u geçmezse, yine ilk kan istimrar etmiş gibi kabul edilir. 11 gün kan ve 15 gün temizlikten sonra istimrar etmesi böyledir. 16 günün ilk günü kanlı olduğu için, fasid temizliktir. İstimrarın ilk 4 günleri temizlik olur. Toplamları 30’u aşar ise, ilk 10 gün hayız olup sonra istimrara kadar olan günlerin hepsi temiz kabul edilip, istimrardan sonra 10 gün hayız, 20 gün temiz olarak devam eder. 11 gün kan, sonra 20 gün temizlikten sonra istimrar etmek böyledir.
4- Sahih kan ve fasid temizlik görürse, sahih kan günleri adet olur. Sonra 30 güne kadar temizlik kabul edilir. Mesela, 5 gün kan ve 14 gün temizlikten sonra istimrar etse, ilk 5 gün kan ve bundan sonra 25 gün temiz olur. Bu 25 günü tamamlamak için, istimrarın ilk 11 günü temiz kabul edilir. Bundan sonra, 5 günü hayız, 25 günü temiz olarak devam edilir. Bunun gibi, 3 gün kan, 15 gün temizlik, bir gün kan ve sonra 15 gün temizlikten sonra istimrar etse, ilk 3 gün sahih kan ve sonra istimrara kadar olan günlerin hepsi fasid temizlik olup 3 gün hayız, sonra 31 gün temiz olur. İstimrar zamanında ise; 3 gün hayız, sonra 27 gün temiz olarak devam eder. 2. temizlik 14 gün olsaydı, imam-ı Ebû Yusufa göre hep aktı kabul edileceğinden, bunun ilk iki günü de hayız, sonra 15 gün temizlik olmak üzere devam edilir. Çünkü ilk 3 gün kan ve 15 gün temizlik sahih olduklarından adet kabul olunurlar.
Adet zamanını unutan kadına (Muhayire) veya (Dalle) denir.
(Nifas), lohusa demektir. Elleri, ayakları, başı belli olan düşükte gelen kan da nifastır. Nifas zamanının azı yoktur. Kan kesildiği zaman, gusül edip namaza başlar. Fakat, adeti kadar gün geçmeden, cima edemez. En çok zamanı 40 gündür. 40 gün tamam olunca, kan kesilmese de, gusül edip, namaza başlar. 40 günden sonra gelen kan, istihaza olur. Birinci çocuğunda, 25 günde temizlenen kadının adeti, 25 gün olur. Bu kadının 2. çocuğunda kan, 45 gün gelse, nifası 25 gün sayılıp, 20 günü istihaza olur. 20 günlük namazlarını kaza eder. O hâlde nifas gününü de ezberlemek lazımdır. İkinci çocukta kan, 40 günden önce, mesela 35 günde kesilirse, bunun hepsi nifas olur ve adeti 25 günden, 35 güne değişmiş olur.
Ramazanda, sahurdan [yani fecirden] sonra, hayzdan veya nifastan kesilen o gün yemez, içmez. Fakat, o günü kaza eder. Hayız ve nifas sahurdan sonra başlarsa ikindiden sonra da olsa, o gün yiyip, içer.
Hayız ve nifas günlerinde namaz, oruç, cami içine girmek, Kur’ân-ı Kerîmi okumak ve tutmak, tavaf, cima, 4 mezhepte de haram olur. Oruçları kaza eder. Namazları kaza etmez. Namazları affolur. Her namaz vaktinde abdest alıp, seccadesi üzerinde, o namazı kılacak kadar zaman oturup zikir, tesbih ederse, en iyi kılmış olduğu bir namazın sevâbını kazanır.
(Cevhere) kitabında buyuruyor ki (Kadının, hayız başladığını kocasına bildirmesi lazımdır. Kocası sorunca bildirmezse, büyük günah olur. Temiz iken, hayız başladı demesi de, büyük günahtır. Peygamberimiz “sallallâhü aleyhi ve sellem”, (Hayzın başladığını ve bittiğini kocasından saklayan kadın mel’undur) buyurdu. Hayız halinde de, temiz iken de kadına dübüründen yaklaşmak haramdır. Büyük günahtır). Zevcesine böyle yapan, mel’undur. Puştluk, yani oğlan kirletmek daha büyük günahtır. Buna (Livâta) denir. Enbiya sûresinde livâtaya (Habis iştir) buyuruyor. Kadı-zadenin, (Birgivi) şerhinde, Peygamberimiz “sallallâhü aleyhi ve sellem” (Lut kavmi gibi livâta yapanları, suç üstü yakalarsanız, ikisini de öldürünüz!) buyurdu. Bazı âlimler, ikisini de yakmalıdır dedi. Livâta yapınca, ikisi de cünüp olur. İhtikan yapınca, cünüp olmaz ise de, orucu bozulur (Feyziye).
Vakit içinde, namaz kılmadan evvel, kadın hayzını görse, o vaktin namazını kaza etmek lazım değildir.