Kurân-ı Kerîm okuduktan, duâ ettikten ve ders ve vaazlardan sonra (Sübhâne rabbike) âyet-i kerimesini okumak, İslam memleketlerinde yapılagelen bir sünnettir. Bazı kimseler, bu âyet-i kerimeyi değiştirerek, Sübhâne rabbina şeklinde okumak daha iyidir diyor. Mesela, Çarşamba kazası müftüsü Hasan Hulusi efendi, Mecmau’l-adab kitabının son sayfasında böyle söylüyor. Bunun gibi, Rükn-ül-İslam Muhammed bin Ebû Bekrin “rahmetullahi teâlâ aleyh”, meşhur Şir’atü’l-İslam kitabını şerh eden, Yakub bin Seyyid Ali “rahmetullahi teâlâ aleyh”, duâ faslına yaptığı ilavelerde ve (Mecmaul fetava)da diyor ki (Dualardan sonra, Sübhâne rabbina demek, Sübhâne rabbike demekten daha yerinde olur. Çünkü, maksat, âyet okumak değil, duâ ve senadır) yazmaktadır.
Muhammed Esad efendinin “rahmetullahi teâlâ aleyh” Dürr-i Yekta, 93. sayfası, son satırında bildirdiği gibi, Yeni Şehirli şeyhülİslam Abdullah-ı Rumi “rahmetullahi teâlâ aleyh”, Behcetü’l-fetava kitabında da, böyle demekte ve bunu, Hidaye kitabının sâhibi olan, Burhaneddin’in Tecnis ismindeki fetva kitabından tercüme ettiğini söylemektedir. Diğer taraftan:
1) Müfessirlerin baş tacı Beydavi “rahmetullahi teâlâ aleyh”, tefsirinde diyor ki Ali “radıyallâhu anh” buyurdu ki “Kıyamet günü, bol bol sevaba kavuşmak isteyen, her toplantı sonunda, Sübhâne rabbike ayetini sonuna kadar okusun!”. Bu haber, tefsirlerin çoğunda, mesela Hüseyin Vaiz-ı Kaşifinin fârisî (Mevahib-i aliyye) tefsirinde ve bunun türkçe tercümesi olan (Mevakib) tefsirinde yazılıdır.
2) Saîd bin Mensur’un ve ibni Ebû Şeybe’nin ve hafız [hadis alimi] Ebû Yala’nın “rahmetullâhi aleyhim ecma’în” bildirdikleri bir hadis-i şerifte, Ebû Saîd-i Hudri “radıyallâhu anh” diyor ki (Resûlullah “sallallâhü aleyhi ve sellem” namazda, selam vereceği zaman, Sübhâne rabbike ayetini okurdu).
3) Hadis ilmi mütehassısı meşhur Taberani diyor ki Abdullah ibni Abbas “radıyallahü teâlâ anhüma” buyurdu ki “Resûlullah “sallallâhü aleyhi ve sellem” namazda, selam vermeden evvel, Sübhâne rabbike âyet-i kerimesini okurdu”.
4) Yine İmâm-ı Taberani “rahmetullahi teâlâ aleyh” diyor ki Abdullah ibni Zeyd bin Erkam, babasından işiterek diyor ki “Resûlullah “sallallâhü aleyhi ve sellem” buyurdu ki (Bir kimse namaz sonunda, 3 defa Sübhâne rabbike âyet-i kerimesini okursa, yetişir miktarda sevaba kavuşur).”
5) Hatib-i Bağdâdî “rahmetullahi teâlâ aleyh” kitabında bildiriyor ki Ebû Saîd-i Hudri “radıyallâhu anh” buyurdu ki “Resûlullah “sallallâhü aleyhi ve sellem” namazdan selam verince, Sübhâne rabbike âyet-i kerimesini okurdu”.
6) Hadis âlimlerinin büyüklerinden, hafız Ebû Yala “rahmetullahi teâlâ aleyh”, El-müsned ismindeki kitabında diyor ki “Ebû Saîd-i Hudri “radıyallâhu anh” buyurdu ki Resûlullah “sallallâhü aleyhi ve sellem” namazdan selam verince, 3 defa Sübhâne rabbike âyet-i kerimesini okurdu”.
7) İbni Hibban, Ebû Şâbi’den alarak diyor ki (Resûlullah “sallallâhü aleyhi ve sellem” buyurdu ki (Kıyamet günü büyük ölçeklerle, bol sevap kazanmak isteyen kimse, bir meclisten kalkınca Sübhâne rabbike âyet-i kerimesini okusun!).
Bu çeşitli hadis-i şerifler gösteriyor ki Resûlullah “sallallâhü aleyhi ve sellem” bu âyet-i kerimeyi okurken ve ümmetine tavsiye buyururken, Kurân-ı Kerîmdeki şeklini değiştirmemiş, hep (Sübhâne rabbike) demiştir. (Sübhâne rabbina) dediği işitilmemiştir. O hâlde, bu âyet-i kerimeyi (Sübhâne rabbina) şekline sokmak, Kurân-ı Kerîme el uzatmak olduğu gibi, sünnet-i seniyeye de tecavüz etmek, çok çirkin bir hareket olur. İslam âlimleri hadis-i şeriflere bakarak, ibâdetlerden ve toplantılardan sonra, (Sübhâne rabbike) âyet-i celilesini okumayı adet buyurmuş ve kitaplarında bildirmişlerdir. Mesela, allame Muhammed Alaüddin-i Haskefi, Dürrü’l-muhtar kitabında, (Namazdan sonra, duâyı Sübhâne rabbike âyet-i kerimesini okuyarak tamamlamalıdır) demektedir.
Şernblali hazretleri, Mollâ Hüsrev’in (Dürer)i haşiyesinde buyuruyor ki (Namazdan ve duadan sonra hazret-i Ali’nin “radıyallâhu anh” bildirdiği üzere, (Sübhâne rabbike) âyet-i kerimesini okumalıdır). Merakıl-felah’da böyle yazmaktadır. Dürrü’l-muhtar sâhibinin, kitabının başında (ilim deryası, zamanının bir tanesi, asrının süsü) diye methettiği ve İbni Âbidin hazretlerinin, şerhinde, çok övdüğü, şeyhülİslam Hayreddin Remlinin fetvaları, İstanbul’da, Süleymaniye kütüphanesi, Yeni câmi kısmında vardır. Fetava-i Hayriye denilen bu kitabın 5. sayfasında buyuruyor ki (Namazda, duaların hepsinde müfred olarak [yani rabbike diyerek] okumak, yalnız kunut duâsında cem [yani rabbina şeklinde] okumak sünnettir). 4 mezhebin inceliklerini iyi bilen, ârif-i billah, Seyyid Abdülhakîm efendi, birçok derslerinde, Sübhâne rabbike âyet-i kerimesini, değiştirmeden okumak lazım olduğunu beyan buyururdu.
Görülüyor ki hadis-i şerifler, fıkıh kitapları ve fetvalar, bu âyet-i kerimenin değiştirilmeden okunmasını istemektedir. Yalnız, (Tecnis) kitabı ve bundan alınmış birkaç kitapta, bu âyet-i kerimenin şekli bozulmaktadır. Halbuki âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerde açıkça bildirilen şeylerde, ictihad edilemeyeceği ve bunların değiştirilemeyeceği dört mezhep kitaplarında da bildirilmektedir. Nass bulunan yerde ictihada izin yoktur denilmektedir. (Tecnis) kitabı da, baş tarafında “Bu kitap, büyüklerin söylemeyip, sonra gelenlerin çıkardığı meseleleri bildirmektedir” diyerek, kendinden önce gelenlerin bu âyet-i kerimeyi değiştirmeye cesaret etmemiş olduklarını anlatmaktadır.
Mezhebimizin reisi, İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe “rahmetullahi teâlâ aleyh” “Mezhebim, hadis-i şeriflere yapışmaktır” buyurduğu için, hadis-i şerifi bozan bir fetvaya nasıl uyulabilir? Evet, (Tecnis) kitabının sâhibi çok büyüktür ve tercih sahiplerindendir. Fakat bu mesele, bir tercih, imamların sözleri arasından birini seçmek meselesi değildir. (Tecnis) kitabının, (Bu âyet-i kerime, namazda selamdan önce, Kuran olarak değil, duâ olarak okunduğu için, Sübhâne rabbina demek daha uygun olur) sözü, hadis-i şeriflere uymamakla beraber, şeyhülİslam Hayreddin-i Remli “rahmetullahi teâlâ aleyh”in fetvası, bunun aksini emretmektedir. Bu fetva, (Tecnis)in sözü bilinerek, ona cevap olarak, sonradan verilmiştir. (Tecnis)de, namazın son teşehhüdündeki duâları anlatan bir sayfaya yakîn yazıyı okuyan âlimler, bu yazıların edep, belâgat, meani, mantık ve fıkıh ilimlerinin kaidelerine uymadığını da görerek, bu satırların, büyük âlim Burhaneddin-i Mergınani hazretlerinin kaleminden çıkmadığı, câhiller tarafından sokulduğu düşüncesi de hâsıl olmuştur. Hatta bu satırları tercüme ve kabul eden (Behce) kitabının sâhibi, bu hataları görerek, tercümesini değiştirip, yeniden düzeltmek zorunda kaldığı, her iki kitabı okuyanlara, açıkça görünmektedir. (Behce)nin sâhibi, ne yazık ki burada manayı da değiştirerek, (Yalnız namazda selamdan önce) sözünü (her duada) diye tercüme etmek sûretiyle Tecnis’e iftirâ eylemiştir. Dürr-i Yekta şerhi, Mecmaul-adab gibi toplama kitaplar da, bu fetva tercümesine uyarak, milleti yanlış yola sürüklemiş, sünnetten ayırmıştır, bidat ateşini körüklemişlerdir.
(Tecnis) sâhibi, bu ayetin namaz içinde duâ sonunda okunmasını söyleyerek, mühim bir sünnetin yapılmasına sebep olmak şerefini ve sevâbını kazanmış ise de, âyet-i kerimeyi değiştirmek hatasına düşmüştür. Bu hatası, onun yüksek derecesini sarsmaz. Çünkü, mezhep imamlarımız, büyük müctehidler ve hatta Ashâb-ı kirâm “aleyhimürrıdvân” bile ictihadlarında yanılmış, bu yanılmaları kusur sayılmamıştı. O hâlde, (Tecnis) sâhibinin, hadis-i şeriflere muhalif sözünün hata olduğunu söylemek ve bu sözüne uymamak lâzımdır. Böyle söylemek, onu küçültmek olmaz.
Şunu da söyleyelim ki (Rabbike), senin Rabbin demektir. Âlemlerin, her şeyin üstünü olan Muhammed “aleyhisselâm”ın Rabbi demektir. Yani, (Ey, kıymetli, şerefli Peygamberim “sallallâhü aleyhi ve sellem”! Seni bu kemâle ve şerefe ve bu izzete kavuşturan Rabbin) demektir. (Rabbina) ise, bizim Rabbimiz diyerek, kendimizi Onun yerine koymak olup güneş yerine yıldızları koymak demektir. Allahü teâlâ, sevgili Peygamberini, insanların hepsinden daha yüksek tutarak, hepsi yerine Onu söylemiştir. Onun şerefini bu âyet-i kerime ile de anlatmıştır. Bu kelimeyi değiştirmek, Onun şerefine dokunmak olur. O şerefi Ondan alıp, kendimize vermek olur.
(Rabb-il-izzeti) yani izzet, kıymet sâhibinin Rabbi, (Rabbike)nin bedelidir. Allahü teâlâ, izzeti, şerefi, sevgili Peygamberine bedel yapmıştır. Bu şerefi, Onun Peygamberinden ayırarak, kendisine almak, değiştirmek, bir pırlantayı taşa atıp parçalamak gibi oluyor. Kurân-ı Kerîmin belâgati altüst oluyor.
(Sübhâne rabbike) demek, (Bütün insanların üstünde, aklların ermediği kemâlâtın, üstünlüklerin sâhibi olan senin gibi bir Peygamberi yaratan, yetiştiren Rabbin, her ayıbdan münezzehtir) demektir. Halbuki (Sübhâne rabbina) demek, (Biz günahı çok, âsî kulların yaratanı, yetiştireni her ayıbdan münezzehtir) demektir. Allahü teâlâyı tenzîh etmekte, sena etmekte günahkar kulları araya sokmanın, ne kadar yersiz olduğu, ilmi ve aklı olan kimse için, pek meydandadır. O hâlde (Sübhâne rabbike) makâmı, (Sübhâne rabbina) makâmından, edep, fesâhat ilimleri bakımından, katkat daha yüksektir. Yani (Sübhâne rabbike) demek, (Sübhâne rabbina) demekten, tenzîhe ve senaya daha ziyâde uygundur. Âyet-i kerimede Allahü teâlâ, kendi kendini meth ve sena ediyor. İnsan, bundan daha iyi sena yapabilir mi?
(Sübhâne rabbike) deyince, Peygamber efendimiz hatırımıza gelir ki saadet-i ebediyyemize sebep olan Zât-ı risâletpenahiyi hatırlıyarak, Onun tevassut ve şefaatine sığınarak yapılan sena ve duâ , kendimizi hatırlıyarak yapılandan, elbette daha lâyık olur. Bunun içindir ki her namazda, (Esselamü aleyke eyühennebiyü) diyerek, Onu hatırlamamız, kalbimizi Ona bağlamamız emrolundu.
Hülâsa, tesbîh, sena ve duâ için, bu âyet-i kerimeyi değiştirmek câiz olsaydı, Peygamberimiz (Sübhâne rabbina) derdi. Halbuki böyle hiç okumamıştır.
Behcetü’l-fetava gibi kitaplar, fetva kitapları değil, fetvaları nakleden, ulaştıran mecmualardır. Bunları yazanlar müftü değil, birer nakil ve toplayıcıdır. Fetva verenin, yani müftü ismi verilecek zâtın, müctehid olması, fetva denilen sözlerin de, müctehidlerin ağzından ve kaleminden çıkmış olması lâzımdır.
Âlimlerin kitaplarından, ilimden haberi olmayıp da, yalnız kulaktan, gazetelerden bir şeyler duyan kimseler, (Sübhâne rabbina) demekle, duaya kendimizi de katmış oluyoruz diyor. Bu sözleri ile ilimden hiçbir şeyleri olmadığını anlatıyorlar. Çünkü, (Sübhâne) kelimesi, fiil değildir. Mef’ul-i mutlaktır. Bunun fili, söyleyene göre, üsebbihu veya nüsebbihudur ki dinliyen çok ise, fiil kendiliğinden cem olur ve duaya hepsi dâhil olur. (Rabbike) ile (Rabbina)nın her ikisi de, buna tesir etmez. Bu ikisi arasındaki fark, tenzîh ve senanın kuvvetine tesir eder.
Duâ niyeti ile Kurân-ı Kerîm hiç değiştirilebilir mi? Âlimlerimiz buyuruyor ki duâ kelimeleri tevkifidir. Yani değiştirilmesi câiz değildir. Hatta bir gün, Resûl “aleyhisselâm”, Ashâb-ı kirâmdan Bera bin Azib “radıyallâhu anhüm ecma’în” hazretlerine bir duâ öğretti. Bera “radıyallâhu anh”, duâyı tekrar ederken, (Nebiyike) yerine, (Resûlike) okuyunca, Resûlullah, (Hayır, Resûlike deme, Nebiyike diyerek oku!) buyurdu. Böylece, değiştirilmesini reddetti. Herhangi bir duâyı değiştirmek câiz olmayınca, Kurân-ı Kerîmi değiştirmek hiç câiz olur mu?
Hadika kitabında dil afetlerini anlatırken buyuruyor ki “Kurân-ı Kerîmdeki duâları okurken değiştirmek, Kurân-ı Kerîmi kasten değiştirmek olur”. (Kitab-üt-tibyan fi adab-i hamelet-il-Kuran)da, “Âlimlerimiz söz birliği ile bildiriyor ki Kurân-ı Kerîmde bulunmayan bir harfi ekleyen veya bir harfini değiştiren kâfir olur” buyurulmaktadır. (Haziynet-ül-esrar)da da böyle yazılıdır.
Âyet-i kerime, duâ niyeti ile okunurken de, değiştirilmez.
Müslümanlar, bu meselede (Tecnis)e, (Behcetü’l-fetava)ya ve (Mecmaul-adab) kitabına ve bunlardan alınan yazılara ve sözlere değil, hadis-i şeriflere ve fıkıh kitaplarına ve şeyhulİslam Remli hazretlerinin fetvasına ve takvâ ehli Sufiye-i aliyye büyüklerinin sözlerine uymalıdır. Fıkıh kitaplarını fetvalara tercih etmek usuldendir. (Tecnis)e uymayı gerektiren hiçbir şeri lüzum da yoktur.
Tavsiye Yazı –> Nasıl dua edelim?