Bitişik Şartlı Önermeler (Kaziyye-i Şartiyye-i Muttasıla)
Eğer şartlı önermede, mukaddem (önce gelen) ile talinin (sonra gelen) olumluda birleşmesi ve olumsuzda birleşmemesi ile hükmolunursa buna bitişik şartlı önerme (kaziyye-i şartiyye-i muttasıla) denir. Bu önermeler Arapça’da genellikle, eğer, şayet, her ne zaman anlamına gelen lev ve in gibi şart edatlarıyla ifade edilen hükümlerdir.
Hâlidî, yukarıda geçtiği gibi bu önermelerin “in” şart edatı ile kullanıldığını belirtmektedir.
Müellife göre, bu önermelerde iki önermeden biri diğerinin gereği olarak var olur. Yani iki önermeden, birinci önermenin doğru olduğuna bakılarak, ikinci önermenin de doğru olduğuna hükmedilir.
Yukarıdaki örneğe göre, “Eğer güneş doğarsa“, bu birinci cümle; “Gündüz mevcut olur“, bu da ikinci cümledir. Burada görüldüğü gibi varlığı birbirine bağlı olan iki önerme vardır. Gündüzün meydana gelmesi güneşin doğmasına, güneşin doğması da gündüzün varlığına sebep olmaktadır. Tersi de aynı şekildedir.
Bitişik şartlı önermeler olumlu veya olumsuz olabilirler:
Bitişik Şartlı Olumlu Önermeler (Kaziyye-i Şartiyye-i Muttasıle-i- Mucibe):
Mukaddem ve talinin olumluda birleşmesi ile meydana gelir:
Örnek: “Her ne zaman güneş doğarsa gündüz olur.” (Olumlu bitişik şartlı). Bu önermede “güneş doğar” mukaddimesi ile “gündüz olur” talisi birleştirilmiştir. Buna göre iki önerme birleştirilmiş ve “Güneş varsa, gündüzün de olacağı bildirilmiştir.
Bir başka örnek: “Eğer alem hadis ise onun bir yaratıcısı vardır.” Aynı şekilde “alem hadis” mukaddimesi ile “yaratıcısı vardır” talisi olumluda birleşmişlerdir.
Bitişik Şartlı Olumsuz Önermeler (Kaziyye-i Şartıyye-i Muttasıle-i Sâlibe):
Mukaddem ile tali arasındaki gerekli bitişikliğin kaldırılması ile meydana gelir. Yani mukaddem ile talinin olumsuzda birleşmemeleri ile hükmolunan bitişik şartlı önermelerdir.
Örnek: “Eğer güneş doğmuş ise gece olur değildir.” (Olumsuz bitişik şartlı). Bu önermede “güneş doğar” mukaddimesi, “değildir” olumsuzluk eki ile “gece olur” talisinden uzaklaştırılmış, yani ikisinin bir arada bulunmaması ile hükmolunmuştur.
Sonuç olarak; Bitişik şartlı olumlu önermelerde mukaddem ile talinin birleşmesi, bitişik şartlı olumsuz önermelerde ise birleşmemesi yönünde hüküm olunmuştur.
Benzer Yazıları Okumak İçin Tıklayınız