Kavramlarda İçlem ve Kaplam
Her kavram, hem içine aldığı nesneleri kapsar, hem de onların ortak özelliklerini (niteliklerini) işaret eder.
Buradan hareket edilerek, bir kavramın içine aldığı birey sayısına kaplam adı verilir.
Örneğin; “ağaç” kavramının içine aldığı bireyler “meşe”, “çam”, “köknar” vb. oluşturur. O halde, bunların hepsi ağaç kavramının kaplamı içerisinde yer alır.
Her hangi bir kavramın içine aldığı konu ve nesnelerin ortak özellikleri o kavramın içlemini oluşturur.
İçlem ve kaplam arasında ters oranlı vardır. Yani, bir kavramın içine aldığı bireylerin sayısı (kaplamı) arttıkça, o bireylerin ortak özellikleri (içlemi) giderek azalır.
Yukarıdaki kavram sıralamasında, eleman sayısı en fazla olan kavram “varlıktır”. Çünkü, varlık kavramı kendisinden sonra gelen tüm diğer elemanları da içine alır. Bu nedenle kaplamı en fazla olan kavramdır.
“Beyaz gül ağacı” kavramının ise taşıdığı özellikler diğer kavramlara göre fazla olduğundan içlemi en fazla olan kavramdır.
Genelden özele gidildikçe içlem, özelden genele gidildikçe kaplam artar.
Aşağıdaki örnek, konuyu daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.
“Canlı” kavramı, insanları, bitkileri ve hayvanları içine alır. Demek ki, bu bireyler canlı kavramının kaplamı içindedir. Şimdi, bu bireylerin ortak özelliklerinin neler olabileceğini düşünelim.
Örneğin, hepsi nefes alır, büyür, beslenir ve boşaltım yaparlar.
Ancak hepsi fotosentez yapar diyemeyiz. Çünkü bu sadece bitkilere özgüdür. Bu özellikler de canlı kavramının içlemini oluşturuyorlar.
Şimdi, bu bireylerden sadece “bitki” kavramını ele alalım. Fark edeceğiniz gibi, bitki kavramı canlı kavramına göre daha az sayıda bireyi içermektedir. Çünkü artık insan ve hayvan kavramları dışarıda kalmıştır.
Bitki kavramının bireyleri ise ağaç, çiçek, ot gibi varlıklardan oluşmaktadır. Bu bireylerin ortak özelliklerini düşündüğümüzde, yukarıda canlı kavramı için sıraladığımız bütün özelliklerin bu kavramda da olduğunu görebiliriz. Ancak, bu özelliklere yenilerini ekleyebiliriz.
Örneğin, fotosentez yapma özelliği gibi. Çünkü, bitkilerin tümü fotosentez yapar. Gördüğünüz gibi, canlı kavramının yerine bitki kavramını ele aldığımızda, bu kavramın birey sayısı (kaplamı) azaldı, ama bu bireylerin ortak özellikleri (içlemi) arttı.
***********
Benzer Yazıları Okumak İçin Tıklayınız