Sual: Altın ve gümüşün nisabı ne kadardır?
Cevap: Altının nisabı 20 miskaldir. Miskal, ağırlık ölçü birimidir. Ağırlık, uzunluk, hacim, zaman ve kıymet [para] ölçü birimleri, şeri birimler ve örfi birimler olarak, 2’ye ayrılır: Şeri birimler, Peygamberimiz “sallallâhü teâlâ aleyhi ve sellem” zamanında kullanılan ve hadis-i şeriflerde isimleri geçen birimlerdir. Bunlardan bazılarının miktarları ne kadar olduğunu 4 mezhep imamları farklı bildirmişlerdir. Örfi birimler, kullanılması adet olan veya hükümetlerin kabul ettikleri birimlerdir. Mesela, hanefideki miskal ile Şâfiîdeki ve malikideki miskal birbirinden farklı olduğu gibi, çeşitli örfi miskaller mevcuttur. Hanefi mezhebinde, 1 miskal, 20 kırattır. 1 kırat-ı şeri, kabuksuz, uçları kesilmiş, kuru 5 arpadır. [hassas terazi ile yapılan tecrübelerle] böyle 5 arpanın [0,24 gr.] ağırlığında olduğu görüldü. Böylece, 1 şeri miskal, 100 arpa, malikide 1 miskalin 72 arpa olduğu (Zâhire)de yazılıdır. 1 miskal, malikide 3,5 [3,456] gram ve hanefide, [4,80 gr.] ağırlığında olmaktadır. O hâlde, altının nisabı, [96] gramdır. Osmanlı devletinde son kabul edilen örfi miskal 24 kırat ve 1 kırat da [20] santigram idi. Buna göre, örfi miskal 4,80 gram olmaktadır. Şeri miskal ile örfi miskal aynı ağırlıkta olmaktadır. 1 Osmanlı ve Cumhuriyet altını1,5 miskal ağırlığında olduğu için, nisâb miktarı, 20 ÷ 1,5 = 13,3 adet altın liradır. 1 liralık altın, [7,20] gramdır. 13,3 adet altın, 96 gram olur. Demek ki 13 adet ve 1 sülüs [13,3] altın lirası veya bu kadar değerinde kağıt parası olan kimsenin, zekat vermesi farz olur. 1 miskal 20 kırattır deyince, şeri miskal anlaşılır. Bu miskalin kaç gram olduğunu anlamak için, 20’ye 1 şeri kıratın ağırlığı olan, 0,24 ile çarpmak lazım olur. Örfi kıratın ağırlığı olan 0,20 ile çarpılırsa, bulunan 4 gr., şeri miskalin ağırlığı olmadığı gibi, örfi miskalin de olmaz. Altının nisâb miktarını bu yanlış miskale göre yaparak 4 x 20 = 80 gramdır demek de doğru olmaz.
Gümüşün nisabı, 200 dirhem-i şeridir. 1 dirhem-i şeri,14 kırat-ı şeridir. 70 arpadır. Malikide 55 arpa olup [2,64] gramdır. Hanefide, 10 dirhemin ağırlığı, 7 miskalin ağırlığına müsavi olmaktadır. 1 miskalden, 10’da 3’ü çıkarılınca, 1 dirhem olur. 1 dirheme, 7’de 3’ü ilave edilince 1 miskal olur. 1 dirhem-i şeri, 0,24 x 14 = 3,36 gramdır. O hâlde, Hanefide gümüşün nisabı, 2800 kırat veya [672] gramdır. 1 mecidiye, 5 miskaldir. Yani 100 kırat-ı şeri, yani 24 gram olduğundan, 28 mecidiyesi olana zekat farz olur. 20 miskal altın ile 200 dirhem gümüş, ortak bir nisâb miktarını gösterdikleri için, değerlerinin birbirine eşit olması lâzımdır. Buna göre, İslamiyette 1 miskal altın, 10 dirhem gümüş kıymetinde oluyor. Bu da, 7 miskal ağırlığında gümüştür. 1 gram altın, 7 gram gümüş değerinde olur. Buna göre İslamiyette, para olarak kullanılan altının kıymeti, aynı ağırlıktaki gümüş paranın kıymetinin 7 katıdır. Bugün gümüş, para olarak kullanılmıyor. Gümüş eşyanın değeri çok düşüktür. Bunun için, kağıt paraların ve ticaret eşyasının nisabını hesap etmek için, gümüşün değeri kullanılamaz.
İbni Âbidin “rahmetullahi teâlâ aleyh”, mal zekatı kısmında diyor ki “Kırat-ı örfi 4 arpadır. Dirhem-i şeri, 70 arpa, dirhem-i örfi, 16 kırat, yani 64 arpa ağırlığında olduğundan, dirhem-i örfi daha küçüktür”. [O hâlde, eskiden kullanılan bu dirhem-i örfi, takriben 3 gramdır. Osmanlıların son zamanlarında kullanılmış olan 1 kırat, 4 buğday vezninde olup [0,20 gram] idi ve 1 dirhem = 16 kırat = [3,20] gram idi.
El-mukaddemetü’l-hadremiye’de diyor ki (Şâfiî mezhebinde 1 miskal, 24 kırat ağırlığındadır. 1 dirhem-i şeri, 16,8 kırat ağırlığında olur).
Misbahu’n-necat ve Envar’da diyor ki “Şâfiîde, 1 miskal [72] arpadır. 1 miskal, 1 dirhemden, dirhemin 7’de 3’ü kadar fazladır. Ticaret eşyasının kıymeti kendi semeni ile yani alış fiyatı ile hesap edilir”. 1 miskal [24] kırat, bu da 72 arpa olunca, Şâfiîde 1 kırat 3 arpa ağırlığında olur ki bu da, 14,4 santigramdır. 1 miskal, takriben 3,5 [3,45] gram, 20 miskal, [69] gram olur ki yaklaşık olarak 9,5 altındır. Şâfiî ve hanbeli mezheplerinde de 1 dirhem, 1 miskalden 10’da 3’ü noksan olduğundan, 1 dirhem, 16,8 kırat, yani [2,42 gr.] olur. Gümüşün nisabı da 484 gram olmaktadır. Mâlikî mezhebinde, 1 miskal [72] arpa, 1 dirhem ise [55] arpa olduğu Cevahirü’z-zekiyye’de yazılıdır. Şâfiî mezhebinde, bir malın zekatı, başka cins maldan verilemez. Mesela altın yerine gümüş ve buğday yerine arpa verilemez. Şâfiîlerin Hanefi mezhebini taklit ederek, mal yerine nakit vermeleri ve 7 sınıfın hepsine değil de, diledikleri bir veya birkaç sınıfa vermeleri câiz olacağı, Kimyâ-i saadet’de ve İbni Hacer-i Mekki’nin “rahmetullahi teâlâ aleyh” Fetava-i fıkhiye’sinde yazılıdır.
Dürrü’l-muhtar 2. cilt, 30. sayfada diyor ki “Zekat nisabı gümüş ile hesap edileceği zaman, dirhem-i şeri kullanılır. Her şehirde kullanılmakta olan örfi dirhem de, kullanılabilir diyenler oldu”. İbni Âbidin bu satırları açıklarken buyuruyor ki “Her şehirde kullanılmakta olan dirhem üzerinden hesap olunur diyen âlimler diyor ki fakat kullanılan dirhemlerin ağırlığı, Resûlullahın “sallallâhü aleyhi ve sellem” zamanında kullanılan 3 çeşit dirhemin en hafifinden daha az olmaması lâzımdır. En hafif dirhem, 0,5 miskal, yani 10 kırat ağırlığında idi. Böyle değilse, nisabın, 14 kırat olan dirhem-i şeri ile hesap edilmesi lâzımdır. Hanefi âlimlerinin çoğu, bu şeri dirhemi söylemektedir. Eskilerin de, yenilerin de kitaplarından bu dirhem anlaşılmaktadır”. Görülüyor ki bir memlekette eskiden kullanılmış olup sonradan bırakılmış olan veya yeni kullanılanı, dirhem-i şeriden hafif olan dirhemlerle zekat hesap edilemez. Bunun için, gümüşe göre nisabı, eski İstanbul veya Mısır dirhemleri ile hesap etmek câiz değildir. [3,36 gr.] ağırlığında olan dirhem-i şeri ile hesap yapmak lâzımdır.
Âlimlerin çoğuna göre, altın ile gümüş her ne hâl ve şekilde olursa olsun ve her ne niyet ile saklanırsa saklansın, zekatı verilir.
Şâfiînin sahih kavlinde ve hanbeli mezhebinde, kadınların ziynet olarak kullandıkları altının ve gümüşün zekatı verilmez.
Altın ve gümüş, saf iken yumuşak olduklarından, para ve süs olarak kullanılamaz. Bakır veya başka madenle karışık halita [alaşım, alliage, legierung] halinde kullanılırlar. Altın ve gümüşü yarıdan [% 50 den] çok olan, yani ayarı 12’den yukarı olan altın ve gümüşlere, saf gibi bakılır. Bunların ayar farkları düşünülemez. Altını ve gümüşü yarı veya daha az olan halitalar ise, ticaret eşyası gibidir.
[Kanuni sultan Süleyman “rahmetullahi teâlâ aleyh” zamanında, gümüş nisabı 840 akça olduğu, Ebussuud efendi “rahmetullahi teâlâ aleyh” fetvasında yazılıdır. Demek ki 1 akça, 0,24 dirhem, yani [0,8 gr.] gümüş imiş. Abdurrahmân Şeref Bey, 1892 baskılı (Tarih-i devlet-i Osmaniye) kitabında diyor ki “Sultan Süleyman zamanında, 1 dirhem gümüşten 3 akçe basılırdı. 1688 senesinden sonra, gümüş miktarı 6 defa azaldı.” 1891 tarihli bir Osmanlı takviminde, “1 parça 3 akçadır. 1 akça 3 fülustur” yazılıdır.]
Tavsiye Yazı –> Hayvanların Zekatı Nasıl Verilir?