Sual: Hastanın alışveriş yapması caiz mi? Normal hasta ile ölüm hastasının hükümleri bir midir?
Cevap: Musul valisi, hacı Reşid paşa, Ruh-ul Mecelle kitabında buyuruyor ki: “Hastalık, 2 nev’dir: Biri, âdi hastalık olup şuuru yerinde oldukça, bütün malı için satışları câizdir. İkincisi, Maraz-ı mevt, ölüm hastalığı olup borclarından geri kalan malının 3’te 1’ini satabilir. Borcları malından çok olsa bile nafaka ve tedâvisine masraf yapabilir”. Burada, Ruh-ul Mecelle’nin ilgili maddelerini yazacağız:
Madde 1595: 1 sene içinde ölüme sebep olan hastalığa, (Maraz-ı mevt) denir. Bir yıldan uzun süren hastalık, tehlikeli hâl almadıkça, maraz-ı mevt olmaz. Böyle hastanın yaptığı alışveriş câiz olup kimse karışamaz.
Madde 1596: Zevcesinden başka varisi olmayan, maraz-ı mevtinde iken bütün malını, zevcesine vasiyet edebilir.
Madde 1597: Hasta iken varislerinden birine mal ikrar edip, sonra iyi olsa, bu ikrarı bozulmaz.
Madde 1598: Maraz-ı mevtinde, varislerinden birine, ayn veya deyn ikrar veya hediye edip ölse, başka varisler izin vermezse, [ölüm hastasının] bu sözleri yerine getirilemez.
Reddü’l-muhtar kitabının 4. cildinde buyuruluyor ki “İhtiyaçlarını temin etmek için sokağa çıkamayan hastaya, (Ölüm hastası) denir. Bir hastanın bâzen sancısı, ağrısı olsa, çok zaman sokağa da çıksa, buna (Ölüm hastası) denmez. Sıtma, verem, zafiyet böyledir. Böyle hasta, bütün malını hediye etse, emânet, başkasınındır derse, câiz olur. Varislerinden birine bir şey satabilir ve hediye edebilir. Başka varislerin buna izin vermesine lüzum olmaz”. Mirasının kendi arzusuna göre taksim edilmiyeceğini anlayan kimse, dilediğine, dilediği miktarda hediye ederek, hepsini dağıtır.
Madde 1600: Maraz-ı mevtinde, sıhhatte iken yapmıştım dediği satış, alış, hediye gibi sözleri, varislerin tasdik etmesine bağlıdır.
Madde 1601: Maraz-ı mevtinde, varislerinden başkasına ayn ve deyn aldığını, verdiğini söylemesi kabul olunur. Bunlara hediyesi ise, kalan malın 3te 1’inden az ise verilir.
Madde 1604: Maraz-ı mevtinde, alacaklılarından birine olan borcunu ödeyerek, ötekilerin haklarını çiğneyemez. Hasta iken yaptığı borcları ödiyebilir.
Madde 393: Maraz-ı mevtinde, varislerinden birine bir şey satsa, öldükten sonra, diğer varisler râzı olmazlarsa, bey’ geri çevrilir. Varislerinden birine mal vasiyet etmesi batıldır.
Madde 394: Maraz-ı mevtinde, kendisine vâris olmayacak birine, semen-i misli ile bir mal satması sahih ve câiz olur. Semen-i mislinden ucuz satmış ise, semen-i mislinden olan noksanlık, semen-i mislin 3’te 1’inden fazla ise, varisleri semenin 3’te 2’den farkını ve borcu ödenemezse, alacaklıları, semen-i mislden farkını müşteriden alırlar. Vermezse, satış bozulur.
Madde 880: Maraz-ı mevtinde, varislere veya başkasına hediye verse, ölünce, alacaklıları geri alıp paylaşırlar.
Mecmua-i cedide’de diyor ki “Sıhhatte iken varislerinden birine mülkünü hediye etse, ölünce diğer varisler bunu bozamazlar”.
Gece gündüz dilimde, salât-ü selam,
o mübarek ruhuna, ey Fahr-ul-enam!