I – İ‘RÂB ALÂMETLERİ
İ‘râb alâmetleri ya hareke, ya harf veya haziftir:
A – HAREKELER
Harekeler üç tanedir:
1- Zamme
2- Fetha
3- Kesra
B – HARFLER
Harfler dört tanedir:
1- Vâv
2- Yâ
3- Elif
4- Nûn
C – HAZİFLER
Hazifler üç tanedir ve fiile mahsustur:
1- Harekenin hazfi
2- Son harfin hazfi
3- Nûn’un hazfi
II – İ’RÂB ALÂMETLERİNE GÖRE MU’RAB KELİMELER
Mu’rab kelimeler, aldıkları i’râb alâmetlerine göre 9 kısımdır:
a) Sadece harekeyle i’râblananlar (3 tane)
b) Sadece harfle i’râblananlar (3 tane)
Bu ikisi isimlere mahsustur.
c) Hareke ve hazifle i’râblananlar (2 tane)
d) Harf ve hazifle i’râblananlar (1 tane)
Bu ikisi ise fiillere mahsustur.
A – SADECE HAREKEYLE İ’RÂBLANANLAR
1- Müfred Munsarif ve Cem-i Mükesser-i Munsarif İsimler:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cer alâmetleri: Kesra
جاَءَناَ الرسُولُ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Hz. Peygamber (s.a.s.), bize geldi”.
صَ دقْناَ الرسُولَ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Hz. Peygamber (s.a.s.)’i tasdik ettik”.
آمَنا بِالرسُولِ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Hz. Peygamber (s.a.s.)’e iman ettik”.
نَزَلَ مِنَ ال سماَءِ كُتُبٌ
“Gökten kitaplar indi”.
صَ دقْناَ الْكُتُبَ
“Kitapları tasdik ettik”.
آمَنا بِالْكُتُبِ
“Kitaplara iman ettik”.
2- Gayr-i Munsarif İsimler:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cer alâmetleri: Fetha
جاَءَناَ أَحمَْدُ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Ahmed (a.s.) bize geldi”.
صَ دقْناَ أَحمَْدَ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Ahmed (a.s.)’i tasdik ettik”.
آمَنا بِأَحمَْدَ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Ahmed (a.s.)’e iman ettik”.
3- Cem-i Müennes-i Sâlim İsimler:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Kesra
c) Cer alâmetleri: Kesra
جاَءَناَ مُعْجِزاَتٌ
“Bize mu’cizeler geldi”.
صَ دقْناَ مُعْجِزاَتٍ
“Mu’cizeleri tasdik ettik”.
آمَنا بِمُعْجِزاَتٍ
“Mu’cizelere iman ettik”.
B – SADECE HARFLE İ’RÂBLANANLAR
1- Esmâ-i Sitte (6 İsim)
Bu isimler sunlardır:
أَبٌ، أَخٌ، حَمٌ، هَنٌ، فُو، ذُو
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Vâv
b) Nasb alâmetleri: Elif
c) Cer alâmetleri: Yâ
Bu isimlerin bu sekilde i’râblanabilmeleri şu sartların bulunması gerekir:
1- Müfred olacaklar (Tesniye veya cemi olmayacaklar)
2- Mükebber olacaklar (İsm-i tasğîr olmayacaklar)
3- Muzâf olacaklar
4- Muzâfun ileyhleri mütekellim “yâ”sı olmayacak.
جاَءَناَ أَبُو الْقاَسِمِ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Ebü’l-Kâsım (a.s.), bize geldi”.
صَ دقْناَ أَباَ الْقاَسِمِ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Ebü’l-Kâsım (a.s.)’ı tasdik ettik”.
آمَنا بِأَبِي الْقاَسِمِ عَلَيْهِ ال سلاَمُ
“Ebü’l-Kâsım (a.s.)’a iman ettik”.
2- Cem-i Müzekker-i Sâlim İsimler, أُولُو kelimesi, عِشْرُونَ ve benzerleri:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Vâv
b) Nasb alâmetleri: Yâ
c) Cer alâmetleri: Yâ
جاَءَناَ الْمُرْسَلُونَ عَلَيْهِمُ ال سلاَمُ
“Peygamberler (a.s.), bize geldi”.
صَ دقْناَ الْمُرْسَلِينَ عَلَيْهِمُ ال سلاَمُ
“Peygamberleri (a.s.) tasdik ettik”.
آمَنا بِالْمُرْسَلِينَ عَلَيْهِمُ ال سلاَمُ
“Peygamberlere (a.s.) iman ettik”.
3- Tesniye İsimler, اِثْناَنِ Kelimesi ve Zamire Muzâf Olan كِلاَ Kelimesi:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Elif
b) Nasb alâmetleri: Yâ
c) Cer alâmetleri: Yâ
جاَءَناَ الاِثْناَنِ كِلاَهُماَ
“İki seyin (Kitap ve Sünnet) ikisi de bize geldi”.
اِتبَعْناَ الاِثْنَيْنِ كِلَيْهِماَ
“O iki seyin ikisine de tâbi olduk”.
عَمِلْناَ بِالاِثْنَيْنِ كِلَيْهِماَ
“O iki seyin ikisiyle de amel ettik”.
C – HAREKE VE HAZİFLE İ’RÂBLANANLAR
1- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cezm alâmetleri: Harekenin hazfi
نُحِ ب أَنْ نُشْفَعَ وَلمَْ نُحْرَمْ
“Sefâat edilmeyi ve mahrum bırakılmamayı isteriz”.
2- Sonuna Zamir Bitismeyen ve Son Harfi İlletli Olan Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cezm alâmetleri: Son harfin hazfi
نَدْعُو اللهَ تَعاَلىَ أَنْ يَعْفُوَناَ وَلمَْ يَرْمِناَ فِي النارِ
“Allâh Teâlâ’dan, bizi affetmesini ve bizi ateşe atmamasını diliyoruz”.
D – HARF VE HAZİFLE İ’RÂBLANANLAR
– Sonuna “Cem-i Müennes Nûnu”ndan Baska Zamir Bitişen Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: “Nûn”un bulunması
b) Nasb alâmetleri: “Nûn”un hazfi
c) Cezm alâmetleri: “Nûn”un hazfi
اَلأَوْلِياَءُ وَالْعُلَماَءُ يَشْفَعاَنِ يَوْمَ الْقِياَمَة،ِ فَنَرْجُو أَنْ يَشْفَعاَ لَناَ، وَلمَْ يعُْرِضاَ عَنا
“Velîler ve âlimler kıyâmet gününde sefâat edecekler. Biz onların bize de sefâat edeceklerini ve bizden yüz çevirmeyeceklerini umuyoruz”.
III – İ’RÂB TÜRLERİ
A – LAFZÎ İ’RÂB
Yukarıdaki misallerde olduğu gibi, eğer i’râb alâmeti lafızda görülürse buna “lafzî i’râb” denir.
B – TAKDİRÎ İ’RÂB
Eğer i’râb alâmeti lafızda görülmez, fakat lafzın sonunda takdir edilirse buna “takdirî i’râb” denir.
أَناَ الْعاَصِي
“Ben günahkârım”.
C – MAHALLÎ İ’RÂB
Eğer i’râb alâmeti ne lafızda görülür, ne de sonunda takdir edilirse buna da “mahallî i’râb” denir.
تَوَ كلْناَ عَلَى مَنْ لاَ يَأْتِي الخَْيْرُ إِلا مِنْ جِهَتِهِ
“Hayır ancak kendi tarafından gelen Zât’a (Allâh’a) tevekkül ettik”.