Tenbih: İbni Abidin, Menhel-ül-varidin’de diyor ki: Her erkek, evleneceği zaman, kadınların hayız ve nifas hallerini öğrenmeli, zevcesine öğretmelidir. Her müslüman kadının hayız ve nifas bilgilerini öğrenmesi farzdır.
Osmanlı devletinin yetiştirmiş olduğu büyük İslam âlimlerinden Akşehirli Mustafa Fehim bin Osman, Mürşid-ün-nisa kitabında diyor ki:
Hayız, 8 yaşını doldurmuş sıhhatli bir kızın veya adet zamanı son gününden 15 gün geçmiş olan kadının önünden çıkan kana denir. Beyazdan başka her renge ve bulanık olana hayız kanı denir. Bir kız, hayız görmeye başlayınca (baliğa) olur. Yani kadın olur. Kan görüldüğü andan, kesildiği güne kadar olan günlerin sayısına (Adet zamanı) denir. Adet zamanı en çok 10 gündür. En az 3 gündür. Şâfiî ve Hanbeli mezheplerinde, en çoğu 15, en azı bir gündür.
Hayız kanının durmadan hep akması lazım değildir. İlk görülen kan kesilip, birkaç gün sonra tekrar görülürse, aradaki 3 günden az olan temizlik, söz birliği ile hep aktı kabul edilir. 3 gün ve daha çok süren temizlik, imam-ı Muhammede göre, hayzın 10. gününden önce biterse, yine kan aktı kabul edilir. Kan aktı kabul edilen bu temizlik günlerine (Fasid temizlik) denir. Bir gün, tam 24 saat demektir. (Kürsüf) denilen bez veya pamuk üzerinde, aylarca her gün kan lekesi gören kız her ay 10 gün hayzlı, sonra 20 gün istihazalı kabul edilir. Eskiden adeti olan böyle bir kadın ise, adetine göre hareket eder. Bir kız, 3 gün kan görüp, bir gün görmese, sonra bir gün görse, 2 gün görmese bir gün daha görüp bir gün görmese yine bir gün görse, bu 10 günün hepsi hayız olur. Her ay, bir gün kan görse, bir gün görmese, böyle 10 gün birer gün görüp görmese, gördüğü günlerde namazı ve orucu terkeder. Ertesi günlerde gusül abdesti alıp namazlarını kılar. (Mesail-i şerhı vikaye.) 3 günden, yani 72 saatten, 5 dakika bile az olan ve yeni başlıyan için 10 günden çok süren ve yeni olmayanlarda adetten çok olup 10 günü de aşan ve hamile ve ayese [ihtiyar] kadınlardan ve 9 yaşından küçük kızlardan gelen kanlar, hayız olmaz. Buna (İstihaza) denir. Kadın 55 yaşlarında (Ayese) olur. Adeti 5 gün olan, güneşin yarısı doğunca kan görüp, 11. sabahı, güneşin 3’te 2’si doğarken kan kesilse, yani 10 günü birkaç dakika aşmış olsa, adet zamanı olan 5 günden sonra gelenler, istihaza olur. Çünkü, güneşin doğma zamanının altıda biri kadar, 10 günü ve 10 geceyi aşmıştır. 10 gün tamam olunca gusül edip, adetten sonraki günlerde kılmadığı namazları kaza eder.
İstihaza günlerinde bulunan bir kadın, idrarını tutamayan veya sık sık burnu kanayan kimse gibi, özür sahibi olur. Namaz kılması ve oruç tutması lazım olur ve kan gelirken dahi vaty caiz olur.
İmam-ı Muhammede “rahime-hullahü teâlâ” göre, bir kız, ömründe ilk olarak, 1 gün kan görse, sonra 8 gün görmese ve 10. gün yine görse, 10 günün hepsi hayız olur. Fakat, bir gün görse, 9 gün görmese, 11. günü yine görse, hiçbiri hayız olmaz. Kan görülen iki gün istihaza olur. Çünkü, 10. günden sonra görülen kandan önceki temizlik günlerinin hayız sayılmıyacağı yukarıda bildirilmişti. 10 ve 11. günleri kan görürse, aradaki temizlikler de hayız sayılarak, 10 günü hayız, 1. günü istihaza olur.
İstihaza kanı, hastalık alâmetidir. Uzun zaman akması, tehlikeli olur. Tabibe müracaat etmek lazım olur. Kardeş kanı (sang-dragon) denilen kırmızı sakızı veya damla sakızı toz edip, sabah-akşam birer gramı su ile yutulursa, kanı keser. Günde 5 gram alınabilir.
Bir kadının hayzı, çok defa her ay aynı gün sayısında olur. Burada bir ay, bir hayız başından, ikinci hayız başına kadar geçen zamandır. Her kadının kendi gün sayısını ve saatini (Adetini) ezberlemesi lazımdır. Adet çok sene değişmez. Değişirse, yeni adetini ezberlemelidir.
(Bahr) ve (Dürr-ül-münteka) da diyor ki (Kan adet zamanını aşıp, 10 günden önce kesilince, kesildikten sonra, 15 gün ve gece içinde hiç gelmezse, aşırı geldiği günlerin hayız olacağı, söz birliği ile bildirildi. Adet günü değişmiş olur. 15 gün ve gece içinde bir kere kan gelirse, adetini aşmış olanlar hayız olmaz, istihaza olur. İstihaza oldukları anlaşılınca, o günlerde kılmadığı namazları kaza eder.) Kesildiği namaz vaktinin sonu yaklaşıncaya kadar beklemesi müstehab olur. Sonra gusül edip, o vaktin namazını kılar. Sonra vaty caiz olur. Beklerken, guslü ve namazı kaçırırsa, namaz vakti çıkınca, gusülsüz vaty caiz olur.
(Menhel) de diyor ki: 3 günden önce kesilince namaz vaktinin sonu yaklaşıncaya kadar bekler. Sonra, gusletmeden yalnız abdest alıp, o namazı kılar ve önce kılmadıklarını kaza eder. O namazı kıldıktan sonra kan yine gelirse, namaz kılmaz. Yine kesilirse, vakit sonuna doğru yalnız abdest alıp, o namazı kılar ve kılmadıkları varsa kaza eder. 3 gün tamam oluncıya kadar böyle yapar. Fakat gusletse bile vaty helal olmaz.
Kan gelmesi 3 günü geçti ise, adetten önce kesilince, adet zamanı geçinceye kadar, gusletse bile vaty helal olmaz. Fakat namaz vakti sonuna kadar kan lekesi görmezse, gusledip o namazı kılar. Kılmadıklarını kaza etmez. Oruç tutar. Kan lekesi görmediği gün, yeni adetinin sonu olur. Fakat, kan yine başlarsa, namazı bırakır. Tutmuş olduğu orucu Ramazandan sonra kaza eder. Kan durursa, yine namaz vaktinin sonuna yakın gusül edip, namazını kılar. Oruç tutar. 10 güne kadar böyle devam eder. 10 günden sonra, kan görse de kılar ve gusülden önce vaty helal olur. Fakat vatydan önce gusül abdesti almak müstehab olur. Fecir doğmadan önce kan kesilse fecrin doğmasına, yalnız gusül abdesti alıp elbisesini giyecek kadar zaman olur da, Allahü ekber diyecek kadar fazla zaman kalmazsa, o günün orucunu tutar. Fakat, yatsıyı kaza etmesi lazım olmaz. Tekbiri söyleyecek kadar da zaman olursa, yatsıyı kaza etmesi de lazım olur. İftardan önce hayız başlarsa, orucu bozulur. Ramazandan sonra kaza eder. Namaz içinde hayız başlarsa, namazı bozulur. Temizlenince farz namazı kaza etmez. Nâfileyi kaza eder. Fecir doğduktan sonra, uyanınca kürsüfünde kan lekesi gören, o anda hayzlı olur. Uyanınca, kürsüfünü temiz gören, yatarken hayzdan kurtulmuştur. İkisine de yatsıyı kılmak farzdır. (Feth). [İdrar kaçıran da böyledir.] Çünkü, namazın farz olması, vaktinin son dakikasında temiz olmaya bağlıdır. Vakit namazını kılmadan önce hayız gören, bu namazı kaza etmez.
İki hayız arasında en az 15 gün temizlik bulunması lazımdır. 15 veya daha çok gün ve gecede hiç kan gelmezse, önceki ve sonraki kanların başka iki hayız olacakları söz birliği ile bildirildi. Kan 10 günden önce kesilip, adet zamanının değişip değişmediği anlaşıldıktan sonra, bu adet zamanından sonra 15 gün geçmeden görülen kanlar, (İstihaza) olurlar, hayız olmazlar. 15 gün sayılırken, arada bulunan istihazalı günler de temiz sayılırlar. Bu istihazalı günlere, (Hükmi temizlik) günleri denir. Görülüyor ki 10 günlük hayız müddeti içinde, kan görülen günler arasında bulunan temizlik günleri hayız kabul edilmekte, 10 günden sonraki istihazalı günler ise, temiz kabul edilmektedir. Adet zamanı belli olduktan sonra başlıyan 15 gün içinde, hiç kan görülmezse veya kan görülmeyen bir veya birkaç gün varsa, bu 15 günden sonra devam eden veya başlıyan kan, yeni hayzın başlangıcı olur.
15 gün içinde hiç temiz gün olmadan, kan her gün görülürse, adetine göre hesap olunur. Yani, bir evvelki ay içindeki temizlik günü kadar temizlik ve adeti kadar hayız kabul edilir. Kan devam ettiği müddetçe, böylece senelerce, hesap ile hareket edilir. Bu arada bir defa kan kesilirse, tekrar görüldüğü gün, yeni hayzın başlangıcı olur. Bir kız 5 gün kan görse, sonra 40 gün hiç görmese, sonra her gün devamlı görse, bu son gördüğü, yeni hayzın başlangıcı olur. Adet zamanı 5 gün, temizliği 40 gün olan kadın olur. Yeni hayzı devamlı olduğu için, bunun ilk 5 günü hayız olur. Bundan sonra 40 gün temiz, yani istihazalı kabul edilir. Adet zamanını unutan kadına, (Muhayire) denir.
(Nifas), lohusa demektir. Nifas zamanının azı yoktur. Kan kesildiği zaman, gusül edip namaza başlar. Fakat, adeti kadar gün geçmeden cima edemez. En çok zamanı 40 gündür. 40 gün tamam olunca kan kesilmese de, gusül edip, namaza başlar. 40 günden sonra gelen kan, istihaza olur. Birinci çocuğunda, 25 günde temizlenen kadının adeti, 25 gün olur. Bu kadının ikinci çocuğunda kan, 45 gün gelse, nifası 25 gün sayılıp, 20 günü istihaza olur. 20 günlük namazlarını kaza eder. O hâlde nifas gününü de ezberlemek lazımdır. İkinci çocukta kan, 40 günden önce, mesela 35 günde kesilirse, bunun hepsi nifas olur ve adeti 25 günden, 35 güne değişmiş olur.
Ramazanda, sahurdan [yani fecirden] sonra, hayzdan veya nifastan kesilen, o gün yemez içmez. Fakat, o günü kaza eder. Hayız ve nifas sahurdan sonra başlarsa, ikindiden sonra da olsa, o gün yiyip içer.
Hayız günlerinde namaz, oruç, cami içine girmek, Kur’ân-ı Kerîm okumak ve tutmak, tavaf, cima, dört mezhepte de haram olur. Oruçları kaza eder. Namazları kaza etmez. Namazları affolur. Her namaz vaktinde abdest alıp, seccadesi üzerinde, o namazı kılacak kadar zaman oturup tesbih okursa, en iyi kılmış olduğu bir namazın sevâbını kazanır.
(Cevhere) kitabında buyuruyor ki (Kadının, hayız başladığını kocasına bildirmesi lazımdır. Kocası sorunca bildirmezse, büyük günah olur. Temiz iken, hayız başladı demesi de büyük günahtır. Peygamberimiz “sallallâhü aleyhi ve sellem”, (Hayzın başladığını ve bittiğini kocasından saklıyan kadın mel’undur) buyurdu. Hayız halinde de, temiz iken de kadına dübüründen yaklaşmak haramdır. büyük günahtır. Buna (Livâta) denir.) Zevcesine böyle yapan mel’undur. Puştluk, yani oğlan ile livâta yapmak daha büyük günahtır. Livâta yapanda, çok tehlikeli olan it uru ve Aids hastalığı hâsıl olmaktadır. Enbiya sûresinde, livâtaya, (Habis iştir) buyuruyor. Kadı-zadenin, (Birgivi) şerhinde, Peygamberimiz “sallallâhü aleyhi ve sellem”, (Lut kavmi gibi livâta yapanları, suç üstü yakalarsanız, ikisini de öldürünüz!) buyurdu. Bazı âlimler, yapanı da, yapılanı da ateşte yakmalıdır, dedi.