Hazret-i Müceddidin birbirine zıt gibi görünen sözünden iki manânın birbirine uygunluğu bildirilmektedir.
Kıymetli efendim! Şöyle yazıyorsunuz, mümkinâtın hakîkatleri meselesinde hazret-i Müceddidin keşfi şudur: İlm-i ilâhîde kemâlât-i ilâhiyyenin tafsilâtından ibâret olan, vâhidiyyet mertebesinde her kemâl sıfatının karşılığında o sıfatın izâfî ademi bir varlık ve farklılık peydâ etmiştir. Meselâ, ilim sıfatının karşılığında cehl diye tabîr edilen ademü’l-ilm, kudret sıfatının karşılığında acz ile ifâde edilen ademü’l-kudretin bulunması gibi. Başkalarını da buna kıyâs ediniz. Bu mukâbele ile temâyüz eden bu ademler, o sıfatların nûrlarına ve zıllerine mahâl olup, teayyünât-ı âlemin asılları ve mümkinâtında hakîkatleri olmuşlardır. Bu imtizâc sebebiyle o hakîkatler cetveli üzerine olan mümkinâtın a’yânı hâriciyesi işlerin kaynağı olmuştur. Bunlar var olmaya da yok olmaya da elverişlidir. Bu sebeble hayır ve şerrin kaynağıdırlar. “Peygamberlerin “aleyhimüsselâm” teayyünâtının asılları sıfatlardır” sözü, imâm-ı Rabbânî hazretlerinin keşfidir. Buradaki sıfatlar, bahsi geçen zıllerin aslıdır. Varlıkları lâzımdır. O hâlde bu büyüklerin hakîkatlerine ulaşmak lâzımdır. Hâlbuki bu büyükler de mümkinâtdırlar. Mümkinin hakîkatı imâm-ı Rabbânî hazretlerinin tahkîkine göre ebedî değildir. Bu manâların arasını bulmak nasıl olur diye soruyorsunuz.
Kıymetli efendim! İlm-i ilâhîde birbirinden farklı ademler ve mukaddes sıfatların varlıkları arasında birbirine karşılık sâbit olunca, ademler sıfatların zuhûr ettiği yer oldukları gibi sıfatlar da o ademlerin görüldüğü yerler olmuşlardır. Fakat burada iş aksinedir. Burada sıfatlar madde yerinde, ademler de sûretler yerindedir. Bu durumda adem ciheti za’îf, vücûd ciheti kuvvetli olmuştur. Bu sebeble peygamberler masûmdurlar ve onlarda aslâ şer bulunmaz. Onların vücûd-ı hâricîyeleri adem ve vücûdun her ikisine de elverişlidir. Onların hakîkatlerine ademin bu kadar tesîri varlıklarının mümkün olması için kâfîdir, vesselâm.
Sonraki Mektup –> 9. Mektup