Ayrık Şartlı Önermeler (Kaziyye-i Şartiyye-i Munfasıla)
Şartlı önermelerde, mukaddem ile talinin birbirini yok edecek bir yargıda bulunduğu önermelere ayrık şartlı önermeler denir. Bitişik şartlı önermelerde mukaddem ile talinin birleşmesi gerektiği halde, ayrık şartlı önermelerde ayrılmaları gerekir. Bu tip önermelerin olumlusunda, önermeyi meydana getiren iki tarafın ayrılmasının meydana gelmesi, olumsuzunda ise ayrılmanın meydana gelmemesi ile hükmolunur.
Hâlidî burada inâd (zıtlık) edatı olduğunu söylemektedir. O da yukarıda geçtiği gibi, Arapça’da genellikle “ya”, “ya da” anlamına gelen “imma” edatı ve bunun benzerleridir. Bu önermelerde mukaddem ile tali arasında zıtlık olduğu için bunlara ayrık şartlı önermeler denilmektedir.
Müellif, eserde şu örneği vermektedir: “Sayı ya çifttir ya da tektir.” Yani bir sayı hem çift hem de tek olmaz.
Ayrıca eserde şu örnekler de verilmektedir:
“Zeyd ya sağdır ya da ölüdür.” Alem ya kadîmdir ya da hâdistir.”
Bu şartlı önermeleri oluşturan önermelerden ancak bir tanesi doğrudur. Yani biri diğerinden ayrılmak zorundadır.
Bunlar da olumlu ve olumsuz olurlar:
Ayrık Şartlı Olumlu Önermeler (Kaziyye-i Şartiyye-i Munfasıle-i Mûcibe):
Mukaddem ile tali arasında bir ayrılığın gerçekleşmesi ile olur.
Örnek; “Ya gündüz olur yahut güneş batmış değildir.“
“Bu sayı, şu sayıya ya eşittir ya da değildir“, önermeleri olumlu ayrık şartlı önermelerdir. Bu önermelerde mukaddem ve tali birbirini olumlu olarak yok etmektedir. Yani iki yargıdan yalnız biri doğrudur.
Benzer Yazıları Okumak İçin Tıklayınız
1 Yorum