Sual: Tecvid kitaplarında geçen “lahn” terimi ne manaya gelmektedir?
Cevap: Sözlükte, “dil”, “melodi”, “sesi güzelleştirmek”, “makamla okumak”, “meyletmek”, “sözü gerçek anlamının dışında kullanmak”, “doğrudan ayrılmak” ve “hata etmek” gibi farklı anlamlara gelmektedir. Lahn kelimesi, kavram olarak ise “Kelimelerin özel yapılarına ve tecvid kurallarına uymamak sebebiyle Kur’ân kıraatinde hata yapmak” demektir. Kur’ân kıraatinde yapılan hatalar; “lahn-i celî” ve “lahn-i hafî” şeklinde 2’ye ayrılır.
Sual: Lahn-i Celî nedir?
Cevap: Kelime yapılarında, harflerin mahrec ve bazı sıfatlarında yapılan hatalara “lahn-i celî” denir. Bu isim, yapılan hatanın belirgin olması ve çoğu kimse tarafından fark edilebilmesi sebebiyle “açık hata” anlamında kullanılmaktadır. Lahn-i celî şu şekilde incelenebilir:
a) Kelime yapısını bozan hatalar: Bir kelimeye harf ilave etmek yada harf eksiltmek lahn-i celîdir. Kalkalenin idğamlı okunuyor gibi telaffuz edilmesi, kelime sonlarında “hemze”, “hê” veya başka bir harf varmış gibi okunması yada medd-i tabiiyi terk etmek bu tür hatadır.
Meselâ Leheb Sûresi’nde
(لَهَبٍ) (كَسَبَۜ) (الْحَطَبِۚ) (مَسَدٍ)
gibi kelimelerdeki kalkaleleri idğamlı okumak lahn-i celîdir. Bu sûredeki kalkalelerden
(وَتَبَّۜ)
“ve tebb” kelimesi dışındakilerde idğam yapmak, kelimeye bir harf ilavesinde bulunmak demektir. İdğam yapılması gereken “tebb” kelimesinde idğam yapmamak ise kelimeden harf eksiltmek sayılacağından yine bu tür bir hatadır.
(دَكَّٓاءَۚ)
“Kehf, 18/98) kelimesindeki hemzenin telaffuzu tamamlanmadan nefesi bu harf ile birlikte bırakmak sebebiyle kelimede bulunmayan bir “hê” harfi çıkarmak, yada hemzenin mahrecini aşırı derecede zorlama sebebiyle ikinci bir hemze çıkarmak yine lahn-i celîdir.
(وَامْرَاَتُهُۜ)
“Leheb, 111/4) kelimesindeki “tâ” harfini, sonrasında med harfi bulunur bir tarzda “vemraetuuh” şeklinde okumak, kelimeye harf ilave etme hatasına düşmektir.
b) Harfi değiştiren hatalar: Bir harfi başka bir harfe dönüştürmek, harfin mahrecinde yada lazımî sıfatında yapılan hata yine açık bir hatadır. “Dad” harfini “dâl” gibi, üç noktalı peltek bir harf olan “sâ” harfini, “sîn” gibi okumak vb. hatalar bu gruba dair hata türlerindendir.
c) Harfin harekesini değiştiren hatalar: Üstünlü bir harfi, ötreli veya esreli okumak suretiyle harfin harekesini değiştirmek ya da sakin harfi harekeli, harekeli harfi sakin okumak yine lahn-i celîdir.
Lahn-i celî olarak kabul edilen bu tür hatalar, kıraat imamlarının ittifakı ile haramdır. Dolayısıyla Kur’ân okuyan kimsenin, kıraatini bu tür hatadan koruması “farz-ı ayn”dır.
Sual: Lahn-ı Hafî nedir?
Cevap: Harflerin bazı sıfatlarında meydana gelen ve harfin yapısını
değiştirmeyen hatalara “lahn-i hafî” denir. Kıraat ve tecvid konusunda bilgin kişiler dışındakiler tarafından çok az fark edilebildiği için bu tür hatalar “gizli hata” olarak isimlendirilmiştir. Lahn-i hafî de 2 kısma ayrılmaktadır:
a) Kıraat ilmi ile ilgisi bulunan herkesin fark edebileceği hatalar: İhfâ, izhar ve idğam gibi tecvid kurallarını ihlal etmek, gunne gereken yerlerde gunneyi terk etmek, tabiî meddi fazla çekmek ve hareke ile vakıf yapmak bu tür hatalardandır. Lahn-i hafînin bu kısmı tahrimen mekruhtur ve Kur’ân okuyan kimsenin bu tür okuyuş hatasına düşmeyecek kadar tecvid bilgisiyle donanımlı olması vaciptir.
b) Kıraat ilminde uzman olanların fark edebileceği hatalar: Fer’î medleri gereken ölçülerinden az çekmek, kalın okunması gereken harflerde mübalağa yaparak haddi aşmak, ince harflerden sonra gelen elif harfini imale yapar gibi aşırı inceltmek, “ra”, harfinin tekrir sıfatında, “nûn” ve “mîm” harflerinin gunne miktarında yapılan hatalar. Lahn-i hafînin bu kısmı ise tenzihen mekruhtur ve bu tür hatadan korunacak kadar tecvid bilgisine sahip olmak müstehaptır.
Tavsiye Yazı –> Hatim Okumanın Sevabı Nedir?
Tavsiye Yazı –> Yasin-i Şerif Okumanın Faydaları Nelerdir?