Sual: Son asırda yaşamış büyük alimlerden Seyyid Abdülhakim Arvasi hazretleri hiç kitap yazmış mıdır? Yazmışsa eserleri nelerdir?
Cevap: Abdülhakim Efendi “rahmetullahi aleyh”, Sefine-i Evliya’da kendilerine sorulan hangi dillerde ne gibi eserleri olduğu sualine şöyle cevap verirler;
“İslam aleminde, yüksek dini ilimlere dair, gerek zahir gerek batın cihetinden olsun, büyük din alimlerinin te’lif etmedikleri kitap kalmamıştır. Bunun için ‘Halini bilip, haddini aşmayana Allahü teala merhamet eylesin!’ hadis-i şerifine uyarak, haddimi bilip büyük bir te’lifte bulunmadım. Fakat ehibba-i tarikate, risale hacminde yazdığım mektuplar olmuştur. Mesela mevlid-i şerif okumanın ve tesbih kullanmanın meşruiyyeti ve ilk çıkışlarını, nefy ve isbat zikrinin geniş olarak edeblerini rabıta-i şerife ve tarikat edeplerini hâvi mektuplarım bu cinstendir.
Ancak o sıralarda müderrisi bulunduğum Süleymaniye Medresesi’nin tasavvuf dersinin uhde-i hakiranemde bulunması ve Ankara Şer’iyye Vekaleti’nce her müderris kendi dersine ait bir kitap te’lifi ile mükellef tutulmuş olması hasebiyle, tasavvufun hakikati, sofiyye tabakâtı ve ıstılâhâtı ve tarikatın edeblerine dair elimde büyük bir te’lif müsveddesi vardır ve temize çekilmektedir. Allahın tevfiki ile biterse, muhteviyatı bakımından mütâlaaya şayan olacağı, Allahü tealanın sonsuz lütfundan büyük istirhamımdır.”
Burada bahsedilen kitaplardan biri Rabıta-i Şerife Risalesi’dir. 80 sayfadır. 2. baskısı 1342 (m. 1924) senesinde Necm-i İstiklal matbaasında olmuştur. Başında tarikat adabına dair 11 sayfalık bir mektup ve ehibbadan Sabri efendinin bu mektuba belagat ve edeb timsali cevabı vardır. Bir diğer basılı kitabı ise Er-riyâdüt-Tasavvufiyye (Tasavvuf bahçeleri) adlı kitaptır. 1341 (m. 1923) senesinde Mekteb-i Harbiye matbaasında basılmıştır. Abdülhakim Efendi’nin sadece bu 2 kitabı kendileri hayatta iken basılmıştır. Abdülhakim Efendi, Sefine-i Evliya’daki cevabına şöyle devam eder;
“Bunlardan başka yanımda 2 eser daha vardır ki, İslamın güzel elbisesini giyen herkese çok lazım olan eserlerdendir. Bunlardan biri, en mühimmi ve ehemmi, Server-i alem aleyhisselamın baba ve dedelerinin küfrden, şerr, ma’siyet, fısk, fücur ve sefahatten tamamen beri olduklarına ve bu yolda gerek İbrahim aleyhisselamın ve gerekse diğer peygamberlerin ve bilhassa Resul-i Ekrem efendimizin mükerrem ana ve babası hakkında vaki uygunsuz ve caiz olmayan isnad ve yakıştırmalardan ve zamane hocalarının dillerinden muhafaza maksadına binaen, kuvvetli deliller, kesin huccetler, açık şahidler, aklî ve naklî ikna edici delillere dayanarak yazılan Ecdâd-ı Peygamberî adlı risaledir.
Diğeri Eshâb-ı Kiram aleyhimürrıdvan hazretlerinin, her ayıb ve kusurdan, kötülük ve measiden ve her türlü zem ve fenalığı hâvi hal ve fiillerden beri olup, her birinin ta’zim , tekrim ve tezkiri vacip ve lazım olduklarına dairdir. Bu eserde ‘Allah onlardan razıdır, onlar da Allahü tealadan razılardır” iltifat-ı sübhaniyyesine kavuşan ve Resul-i Ekrem’in (sallallahu aleyhi ve sellem) şerefli sohbetlerine nail olan Sahabe-i kiram hazretlerinde, dergah şeyhleri, ham sofular ve tarihlerin bozuk ve uygunsuz isnad ve itikadları, açık ayet-i kerimeler, hadis-i şerifler ve selef-i salihinin eserine istinaden kamilen red ve iptal edilmiştir. Bunlar tebyiz edilmiş (temize çekilmiş) ise de hükumetin müsaade edeceği zann edilmediğinden ve müslüman harfleriyle basılması imkanı bulunmadığından dolayı tebyiz edilmiş el yazısı bir kitap halinde yazdırılmıştır. Bazı kimseler, bazı heveskeran kopya edilmek üzere kendilerine verilmektedir. İtikadım budur ki: Bu 2 eserden birisi sağ diğeri sol elimde olduğu halde yevmi kıyamette huzur-ı server-i alem sallallahu teala aleyhi ve selleme çıkmağa vesile ancak bunlardır.”
Bunlardan başka her biri bir risale hacminde Namaz Risalesi, Küfr ve Kebair Risalesi, Esma-i Hüsna şerhi, İmam Nevevi’nin Hadis-i Erbain Şerhi, İmam Hüseyn’in şehadetine dair risale, Sefer-i Ahiret Risalesi, Ruh Risalesi, Eshab-ı kiramın servetlerine dair (olup İslamiyette servet sahibi olmanın kötülenmediğini beyan eden) Risale, Hadis-i şeriflerin çeşitlerine dair Risale (hacminde mektup) Mevlid okumanın meşruiyyetine dair risale, İslamiyette Cihad Hakkında Risale ve İslam Hukukunda Cezalara Dair Risaledir.
Bu risâle ve mektûbları, yazıldıkları mevzuda, o kadar güzel, doyurucu, sağlam ve isbatlıdır ki, daha iyisi ve mükemmeli düşünülemez. Nitekim âlimlerin “kitâbların fazîletlisi önce yazılanları, fâidelisi sonra yazılanlarıdır” sözleri meşhurdur. Her biri bir icmali tafsîl, bir müphemi tenkîh, bir şüpheyi izâle etmekte, kısaca, eskileri en iyi anlayıp, yenilere en iyi izâh eder mahiyettedirler. Hattâ, kıyâmete kadar gelecek olanlara son derece berraklık ve açıklıkla ışık tutmaktadırlar.
Ayrıca gerek sohbet arasında geçen meseleler, gerek daha önce işittikleri bahisler, gerek muteber kitaplarda rast geldikleri ilahi bilgiler ve gerek ehibbanın bazısına kendiliğinden veya cevaben yazılmış bazı mektupların yer aldığı Sevânihü’l-Efkar ve Sevâmihü’l-Enzâr [Akla Gelenler ve Göze Çarpanlar] veya Keşkül namıyla bir eser daha vardır. Birkaç defterden meydana gelen keşkül basılmamıştır. Kitabın ilk sahifesinde şöyle yazıllıdır;
“İstanbul’a geldikten sonra gerek sohbet arasında geçen mesail [meseleler], gerek evvelki zamanda istimaâ etiğim mebahis [işittiğim bahisler], gerek kütüb-i muteberede [muteber kitaplarda] rast geldiğim mearif-i ilahiyye [ilahi bilgiler] ve gerek ehibbadan bazısına irsal eylediğim [gönderdiğim] cevaben ve re’sen [kendiliğimden] yazdığım bazı mektupların mecmu’unu [hepsini] işte 8 adet deftere yazmıştım. Mecmu’u bir Keşkül [defter] suretinde cem olursa bir kitap şeklini alır. Bu kitabın ismini Sevanihü’l-Efkar ve Sevamihü’l-Envar tesmiye ettim. Hakikaten efkara sanih lan [içe doğan] ve enzarın semahat ettikleri [göze çarpan] pekçok cevahir-i nefiseyi hâvîdir. Erbabı nazarında çok makbul olur.”
Abdülhakim Efendi’nin ehibbasından bazılarının sohbet ve derslerde tuttukları notlarından bazıları da bugün mevcut olup, matbu değildir. Rıfkı Bey’in, Şakir Efendi’nin, Muhib Bey’in, Hüseyn Hilmi Efendi’nin, Mehmed Şekerci Bey’in bu meyanda defterleri vardır. Çarkcıbaşı Nureddin Efendi bütün bunlardan ele geçirebildiklerini toplamış; Hilmi Işık Efendi ile beraberce tedkik buyurarak 1404 (m.1983) senesinde Zeyl-i Keşkül [Keşkül’ün Devamı] namıyla 3 defter halinde toplamıştır. Matbu değildir.
Abdülhakim Efendi’nin risalelerinden bazıları Seadet-i Ebediyye kitabı başta olmak Hakikat Kitabevi’nin eserlerinin içerisine derc edilmiştir. Ayrıca bunlar ingilizceye de tercüme edilerek Hakikat Kitabevi’nin eserlerinin içinde basılmıştır. Bu risaleler Hakikat Kitabevi tarafından arapçaya da tercüme edilerek,(Müntehabat min resaili’s-Seyyid Abdülhakim el-Arvasi) ismiyle en-Nâhiye kitabının ikinci kısmı olarak bastırılmıştır.
Abdülhakim Efendi’nin sitemizde yüklü bulunan eserleri şunlardır; (tıklayarak okuyabilirsiniz)
Bir Tasavvuf Mütehassısının Mektubu
Ehli Beyt-i Resulullah Risalesi
İslamiyette Hukuk ve Ceza Risalesi
Tefsir ve Hadis Kitaplarına Dair
Abdülhakim Efendi’nin kısaca hayatını okumak için –> Seyyid Abdülhakîm Arvâsî Hazretleri ve Tasavvuf Terbiyesi
Not: Seyyid Abdülhakîm Arvâsî hazretlerinin hayatı ve tasavvuf usûlü hakkında detaylı bilgi, Arı Sanat Yayınevinden çıkan “Hayatı ve Hatıralarıyla Seyyid Abdülhakim Arvâsî” isimli eserde mevcuttur.